Ma’ruza mavzu: kirish. Minerallar va tog‘ jinslarining fizik xossalari umumiy tushunchalari reja

rasm. 1-togʻ jinsi massivining vertikal kesimi:

massivdagi togʻ jinsi. 3- yumshatilgan togʻ jinsi.

4-togʻ jinsi boʻlagi (namuna). 5-togʻ jinsidagi minerallar.


Egiluvchanlik (plastichnost) – bu tog‘ jinsining tashqi kuch ta’siridan o‘z shakli va o‘lchamlarini bo‘laklanmasdan o‘zgartish xususiyati. YUqori darajali qayishqoq egiluvchan tog‘ jinslarini burg‘uganish jarayoni mo‘rt egiluvchanlarga nisbatan sekin kechadi. G‘ovaklilik (poristost) – tog‘ jinsida g‘ovaklarning mavjudligi darajasi, u umumiy tog‘ jinsi hajmiga nisbatan g‘ovaklar hajmi g‘ovaklilik koeffitsienti bilan belgilanadi. Zichliligi (plotnost) esa tabiiy namlikdagi va tarkibiy tuzilishi o‘zgarmay qolgan holatdagi birlik hajmdagi tog‘ jinsi og‘irligi. Ustivorliligi (ustoychivost) – bu tog‘ jinsining ma’dan ochilish ishlaridan keyin uzoq vaqt birlamchi holatini saqlash xususiyati. Bu esa o‘z navbatida tog‘ jinsining yotish sharoitlari, darzlilik darajasi, zarralarining o‘zaro bog‘lanish xarakteriga va emirilish xususiyatlariga bog‘liq bo‘ladi. Darzliligi (treshinovatost) tog‘ jinsidagi darzliklar umumiy hajmini bildiradi va u tog‘ jinsi ustivorligini susaytiradi, ammo burg‘ulash jarayoniga salbiy ta’sir qiladi. Namlikni saqlash (vlagoyomkost) – bu tog‘ jinsining o‘z tarkibida qanchalik suv miqdorini ushlab (saqlab) qolish xususiyati. Tog‘ jinsining suv o‘tkazuvchanligi (vodopronitsaemost) esa bosim o‘zgarishi yuz berganda suv o‘tkazuvchanlik xususiyati. Suv yutuvchanlik (vodopoglashenie) – uy temperaturasi va bosimi sharoitida quruq tog‘ jinsining o‘ziga suv shimib olish xususiyati. Tog‘ jinsi donadorligi (zernistost) – bu ichki tuzilishi, shakli va o‘lchamlari bilan ajraladigan zarralarning tog‘ jinsi tarkibida umumiy joylanishidir hamda mayda, o‘rta va yirik donador bo‘ladi. Slanetsliligi (slansevatost) – tog‘ jinslarining yupqa parallel tekis yotqiziqlar, tekis plitalar yoki plastinalarga ajralgan holda joylanishi. Siqilishga qarshi chidamlilik chegarasi (predel prochnosti pri sjatii) – tog‘ jinsi namunasining siqish quvvati ta’siriga chidamlilik chegarasidir. CHo‘zilishga qarshi chidamlilik chegarasi (predel prochnosti pri rastyajenii) – tog‘ jinsi namunasining maksimal cho‘zish kuchi ta’sirida parchalanishi chegarasi.