5.1-rasm. Masofa tHlchasb quroliari
Po ‘lat lenta: a — shtrixli; b - shkalali;
v - p o ‘lat lenta shpilkalari; g - lenta о ‘rami.
Masofalami juda aniq o'lchashda invar lenta va po‘lat yoki
invar sim ishlatiladi. Bu lenta va simning ikkala uchida
millimetrlarga bo‘lingan shkalasi bor. Masofani o‘lchash paytida
lenta yoki sim o‘lchanadigan masofada to‘g‘ri chiziq bo‘yicha
o‘matilgan shtativ yoki qoziqlar ustidan tortiladi va ikkala uchiga
biriktirilgan qadoqtoshlar yoki dinamometr yordamida taranglatib
qo‘yiladi (5.1-rasm). Shtativ yoki qoziqlar oralig‘i bii' necba marta
o‘lchanib o‘rtacha uzunlik hisoblab chiqariladi. Bu asboblardan
tashqari, masofani aniq o‘lchaydigan bazis asboblari deb
ataladigan BP-1, BP-2 va BP-3 asboblari ham ishlatiladi.
5.4. Masofani po‘lat lenta bilan «‘lchash va o‘lchash aniqligi
Joyda po‘lat lenta bilan o‘lchangan chiziqning uzunligi
quyidagi formula bo‘yicha hisoblab topiladi:
D -l'n+ r; (5.1)
bu yerda I -p o ‘lat lentaning uzunligi;
n-lentaning chiziq bo‘yicha yotqizilish soni;
r - ortib qolgan (lenta etmay qolgan) masofa.
Masofa 20 m li po‘lat lenta bilan o‘lchansa, (5.1) formula
mana bunday ko‘rinishga kiradi:
D=20,n+r; (5.2)
/
Masalan, joydagi A V chiziq uzunligi po‘lat lenta bilan
quyidagicha o‘lchanadi. Bir kishi lentani uning 0 shtrixini A
nuqtadagi qoziq markaziga to‘g‘rilab ushlab turadi, ikkinchi kishi
esa lentani V nuqtaga tomon tortadi va o‘lchanayotgan A V chiziq
ustida tarang yotqizib, shpilkalardan birini lentaning 0 shtrixiga
(ilgaksimon kesigiga) to‘g‘rilab, yerga qoqadida, yana oldinga
qarab yuradi. Lenta uehini A nuqtada ushlab turgan kishi yerga
qoailgan shpilkaga yetib kelgach, oldinda borayotgan kishini
to‘xtatadi va lentaning ilgaksimon kesigini shpilkaga kiritadi,
oldinda boruvchi kishi lentani A V chizig‘iga to‘g‘rilaydi, tarang
qilib tortadi va ikkinchi nuqtani shpilka qoqib belgilaydi. Shundan
ksyin orqadagi kishi birinchi shpilkani sug‘urib oladi va ikkalasi
oldinga qarab yuradi, to chiziqning oxiriga (V nuqtaga) yetgunga
qadar ish shu tartibda davom ettiriladi. Lentaning uchi oxirgi
nuqtaga yetmasa, ya’ni lenta yotqizilganda masofa ortib qolsa,
oxirgi shpilkadan lentaning V nuqtaga to‘g‘ri kelgan joyigacha
bo‘lgan masofagina hisoblanadi. Bunda lentaning metrli
bo'iimlaridan metr belgisi bo‘yicha, detsimetrlardan ulami
ko‘rsatuvchi teshiklar bo‘yicha, santimetrlardan-shtrixli lentada
ko‘z bilan chamalab, shkalali lentada esa shkaladan sanoq olinadi.
Misolimizda lenta chiziq boVlab 8 marta yotqizildi va 8-nuqtadan
V uuqtagacha bo‘lgan oraliq lenta uzunligidan qisqa, ya’ni 16,
24 m bo‘lib chiqdi. Shunda A V chiziqning uzunligi quyidagiga
'
D=20x8+16/24=176.24 m
tengbo‘ladi.
Po‘lat lenta bilan masofa o‘lchash aniqligi asosan joyning
xarakteriga bog‘liq, masalan. shosse, trotuar, tekis yo‘l va boshqa
shu kabi joylar masofa o‘lchash uchun juda qulay hisoblanadi.
Butazor, ariq, zovux, kanal kesib o‘tgan joylar, jarliklar, tog‘ yon
bag‘ri va boshqa joylarda masofani o‘lchash ancha qiyin. Shuning
uchun po‘lat lenta qulay joylardagina ishlatiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |