6-Ma’ruza Mavzu: Uzunlikni o’lchash

2 
yordamida 
mahkamlab qo‘yiladi, so‘ngra mikrometr vint 3 yordamida 
reykaga aniq vizirlanadi, keyin kremalera vinti 8 yordamida 
fokuslanadi. Slilindrik adilak o‘qi (W )n i aniq gorizontal holatga 
keltirish uchun elevatsion vint 6 dan foydalaniladi, adilak 
pufakchasining uchlaii bir ~ biriga to‘g‘ri keltirilganidan so‘ng 
qarash trubasi orcjali reykadan sanoq olinadi.
6.7-rasm. 1-vertikal ip; 2-daInomer iplari; 3- o‘rta ip; 4- sffindrik 
adilak pufakchasinlg uchlari ,bir-biriga to‘g‘ri keltirilgan (kontakt) 
holati; 6) qarash trubasida reyka tasviri
Elektron nivelirlar. 
6.8 - rasmda “D IN I, Karl zeiss” firmasining 
raqamli elektron niveliri keltirilgan.
6.8-rasm. DINI, Karl zeiss” firmasining raqamli 
I 
elektron niveliri
Elektron nivelir nivelirlash ishlarini yuqori darajada 
avtomatlashtirish imkonini beradi. Elektron nivelir yordamida 
aniq nivelirlash ±0.7 mm/km; yuqori aniqlikda ±0.3 mm/km;

o‘lchangan ma’lumotni saqlash turiga qarab ichki va tashqi 

xotirali bo'ladi.
Dasturli ta’minoti quyidagi ishlami amalga oshirish imkoniya- 
tini beradi: vizir o'qining adilak o‘qiga parallel emasligi i burchakni 
aniqlash; nivelirlash reykadan sanoq olish va ±20 mm aniqligida 
masofani o‘lchash; yo‘toi nivelirlash; nivelirlangan yakka yo‘lni 
tenglashtirish; burchak o‘lchash; koordinata orttirmalarini aniqlash. 
Elektron nivelir reykadan olingan sanoqni aniqligini, vizir nurini 
erdan balandligini va elkalar farqini nazorat qiladi.
Raqamli nivelirlarning asosiy qfzalliklari:
> o‘lchashlaming avtomatlashishi operatoming charchashini 
kamayishiga olib keladi, reykadan sanoq olishdagi tasodifly 
xatodan holi bo'linadi;
> atmosferaning pastki qatlamlarida havoni o'zgarishi 
(tebranishi) paytida o‘lchash natijalarini avtomatik ravishda o‘rta- 
chasini hisoblaydi va ushbu sharoitda sanoq olish aniqligini 
oshiradi;
> asbob 
to‘liq 
avtanom 
holda 
ishlashi 
mumkin. 
Deformatsiyalami va vertikai yo‘nalishda kichik siljishlami 
doimiy nazorat qilishda unga tengi yo‘q;
> avtomatik ravishda o‘lchash natijalarini qayd qilinishi dala 
jum alida ma’lumotlami yozishda yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan 
xatoliklardan (noto‘g‘ri yozishlardan) holi bo‘ladi.
Asbobga o'matilgan dastur yordamida nisbiy balandlik zudlik 
bilan hisoblanadi va tabloda yoziladi, qo‘lda hisoblashga hojat 
qolmaydi; 'nivelirlash reykasining yoritilishi geodezik ishlami 
nafaqat kun davomida, balki oqshom va kechqurunlari ham 
bajarish imkoniyatini beradi. 
_
NA2000/NA2002 (Leica Geosystems AG), DINI22 (Trimble), 
DL-102 (Topcon), SDL30 (Sokkia) raqamli nivelirlari II - IV
klass nivelirlash, topografik va kartografik ishlar, transport 
magistrallarini qurishda geodezik ishlami bajarish, tunellar 
qurilishi va tog1 ishlari, quvurlatni yotqizish va kanalizatsiya 
o‘tkazish, 
deformatsiyani 
kuzatish va insonni bevosita 
qatnashishisiz boshqa o‘lchashlami bajarishga mo‘ljallangan.