6-Ma’ruza Mavzu: Uzunlikni o’lchash

5-bob bo‘yicha nazorat savollari
1. Chiziq o‘lchash mohiyati va usullarini izohlang.
2. Bevosita va bilvosita o‘lchash qurollariga nimalar kiradi?
3. 0 ‘lchash lentasi tuzilishiga izohbering.
4. Po‘lat lenta yordamida masofa oMchash tartibini izohlang 
va formulasini keltiring.
5. Optik dalnomerlar to‘g‘risida ma’lumot bering.
6. Ipli dalnomer yordamida masofa o‘lchash nazariyasi 
nimaga asoslangan?
7. Elektron 
dalnomerlar 
yordamida 
masofa 
o‘lchash 
mohiyatini tushuntiring.
/

VI BOB. JOYDA BAJARILADIGAN GEODEZIK VA 
TOPOGRAFIK SYOMKALAR
6.1. Geodezik va topografik syomka. Syomka turlari
Tafsilotlami syomka qilishni quyidagi asosiy usullari mavjud: 
qutbiy, perpendikulyar tushirish (to‘g‘ri burchakli koordinata), 
chiziqli kesishtirish, burchakli kesishtirish, stvor va aylanib o‘tish. 
Syomka qilish usulining tanlash planga olinayotgan joyning 
tuzilishiga, relyefiga va tuziladigan planning masshtabiga bog‘liq.
Qutbiy usul teodolit yo‘li punktidan tafsilotlaming xarakterli 
nuqtasigacha bo‘lgan masofani o‘lchash mumkin bo‘lgan joylarda 
qo‘llaniladi. Bunda ish quyidagicha bajariladi (6.1-rasm). 
Tayanch 
punkt 
1 
ga 
teodolit 
o‘matiladi, 
nuqtaga 
markazlashtiriladi va aylanish o‘qi vertikai holatga keltiriladi, 
gorizontal doiraning limbi tayanch chizig‘i 1-2 ga oriyentirlanadi. 
Qarash trubasi punkt 2 dagi vexa yoki reykaga vizirlanadi. 
Oriyentirlangan limbning mahkamlash vinti punkt 1 da plan olish 
ishi tamom bo‘lmaguncha bo‘shatilmaydi.
Teodalit ishlaydigan holatga keltirilgach a, b, c, d, e va к 
nuqtalarga birin-ketin reyka o‘matilib, qarash turubasi bu 
reykalarga vizirlanadi va gorizantal doiradan sanoq olinadi. Bu 
sanoqlar tayanch chizig‘i 1-2 bilan tafsilotning xarakterli nuqtasi 
yo‘nalishi orasidagi burchakni ifodalaydi. Shu bilan bir vaqtda
I V f
М» /JU40
\ "-«li// 
12, 12 Ш М -
I