6-Ma’ruza Mavzu: Uzunlikni o’lchash

6.13-rasm. Elektron taxeometr
Taxeometrik syomka. 
Taxeometrik syomka deganda, joynmg 
gorizontal va vertikal planini bir yo‘la olish tushimladi. 
Taxometrik syomka natijasida joyning tafsilotlari va relyefi 
tasvirlangan topografik xarita yoki plan hosil bo‘ladi.
koUmli
Dutittbfcl
Uo’tam b
Q*rwb
irubaoni
■ЦМСМ1
S t ta d r ik
mWak
ttacjror*
ttC-65
X r r t i k M t
Trcg*r*tf 
Wo‘f*risti 
go*» k»i
Qufimfc vinti
Itttrvoe
tal 
i}*rifKb'Vi»ti

Taxeometrik plan asosan 1:1000, 1:2000 va 1:5000 
masshtablarda olinadi. Plan olishning bu usuli ko‘pincha 
murakkab relyefli kichik joyning, shahar, posyolka va 
qishloqlardagi ochiq joylaming, uzunasiga ketgan inshootlar, 
masalan, yo‘llar, elektr va telefon liniyalari, gaz, suv, neft 
quvurlari va shu kabilaming trassalari planini olishda qo‘llaniladi.
Taxeometrik syomkada asbob o‘matilgan nuqta (stansiya) da 
turib joydagi biror nuqtada o‘matilgan reykaga qaratiladi va shu 
nuqtagacha bo'lgan masofa (chiziq), uning yo‘nalish burchagi 
hamda nuqtalaming bir-biriga nisbatan balandligi o‘lchanadi. 
Shularga asoslanib, joydagi nuqtaning uchta koordinatasi: stan- 
siyaga nisbatan planli o‘m i (x, u), balandligi (h) aniqlanadi. Plan­
ga olishda gorizontal va vertikal burchaklar vertikal doiraning bir 
holatida doira chap yoki doira o‘ng holatida o‘lchanadi. Planga 
olinayotgan nuqtagacha bo‘lgan masofa ipli dalnomer bilan 
o'lchanadi. Taxeometrik syomkadan oldin planga olinadigan 
hudud rekognossirovka qilinadi, planga olish loyihasi tuziladi va 
planga olish uchun geodezik asos barpo etiladi.
Syomka ishlarini boshlashdan oldin teodolit-taxeometr 
tekshiriladi, vertikal doiraning nol o‘m i aniqlanadi va uni nol 
gradiusga yaqin holga keltiriladi. Syomka asosi tayyor bo'lgan 
holda stansiyada syomka jarayoni quyidagi tartibda olib boriladi.
1) Taxeometrik yo‘l nuqtasini ustiga teodalit-taxeometr 
o‘m atilib'ish holatiga keltiriladi, asbobning markazlashtirilgan 
nuqtaga 
nisbatan 
balandligi o'lchanadi va asbob balandligi planga 
olishda ishlatilayotgan reykada belgilamb jumalga yozib qo‘yiladi 
(3-jadval).
2) Limb doirasining noli bilan alidada doirasining noli 
birlashtirilib (ustma-ust keltirilib) alidada doirasi qotiriladi va 
limb doirasi bo‘shatilib qarash trubasi qo‘shni tayaneh nuqtasiga 
vizirlanadi (misol uchun 3-stansiyaga 6.14-shakl) so‘ngra limb 
doirasi qotirilib alidada doirasi bo‘shatiladi. Syomka jarayonida 
limb doirasini qotirish va yunaltirish vintlariga tegilmaydi.
3) Joy relfini xarakterli nuqtalariga ketma - ketlikda dalnomer 
reykasi qo‘yiladi (bu nuqtalar reyka nuqtasi yoki piket nuqta deb 
ataladi); ular joyda mahkamlanmaydi, qarash trubasi reykaga 
vizirlanadi; gorizontal va vertikal doiradan dalnomerdan olingan 
sanoqlar jumalga yozib boriladi.