1-tema: Hu’jjettaniwshiliq pán sipatinda. Hújjet hám oniń wazipalari. Málimleme hám hújjet túsinigi. Reje

8-Tema: Hújjetlerdi tarqatiw, toplaw ham qayta islew
Reje:
1.Hújjetlerdi tarqatiw kanallari
2.Hújjet kompleksi
3.Hújjetlerdi qayta islew


Hújjetlerdi tarqatıw kanalları
Hújjetlerdi tarqatıw kanalları júdá hár túrli bolıp tabıladı. Xalıq ushın tiykarǵı kanal bul kitap sawdası, gazeta hám jurnallar sawdası, audio hám video ónimler hám basqalar. Jámiyettiiń islep shıǵarıw infrastrukturasında hújjetlerdi tarqatıw rásmiy kanallar arqalı, islep shıǵarıw baylanısları shınjırı boylap - joqarı shólkem hám shólkemlerden tómen shólkemlerge hám kerisinshe ámelge asırıladı, bul tómen aǵıslar dep ataladı.
Hújjetlerdi kanallar arqalı tekseriwde bir qatar máseleler gúzetilip atır. Bul háreket ılajı bolǵanınsha tezirek bolıwı kerek, sebebi hújjetler tozıwǵa beyim bolǵan maǵlıwmatlardı óz ishine aladı. Olardıń háreketi ılajı bolǵanınsha maqsetli bolıwı kerek, yaǵnıy háreket processinde hújjet nusqaları keńisliktiń eń zárúr bolǵan orınlarına (regionlar, qalalar, mákemeler) ótiwi kerek. Hújjetler ózleriniń tutınıw sapaların jańarıwları kerek, buǵan olardıń shıǵarılıwı, reklama tuwrısında aldınan ilgerilew arqalı erisiledi.
Hújjet kompleksi
Hújjetlerdiń baylanıs kanalları arqalı háreketleniwi olardı dızbeklerge (fondlarǵa) alıp keledi - hár qanday kriterya boyınsha saylanǵan (tarmaq quramı, túri, mekemelik tiyisliligi, egaligi hám basqalar) shólkem tárepinen buyırtpa etilgen jıynaqlar. Dızbekti shólkemlestiriw bul hújjetlerdi qabıllaw, esapqa alıw, texnikalıq qayta islew, jaylastırıw hám saqlaw processleri kompleksi bolıp tabıladı. Dızbektegi hújjetler kompleksi mazmunı, ilimiy hám kórkem mánisi, tolıqlıǵı tárepinen onı jaratıw maqsetlerine juwap beriwi kerek. Sol sebepli dızbektiń tolıq islewi ushın belgilengen talaplarǵa juwap beretuǵın hújjetlerdi úzliksiz túrde tańlaw hám satıp alıw talap etiledi. Bul process jıynaw dep ataladı. Dızbekti jańa shıǵarılǵan hújjetler menen toltırıwǵa ámeldegi jıynaw dep ataladı. Biraq kóbinese dızbektegi hújjetler quramın úyreniw ótken jıllardaǵı zárúr hújjetler joq ekenligin anıqlaydı. Olardı qıdırıw hám satıp alıw retrospektiv jıynaw (yamasa qayta jıynaw) dep ataladı.
Nátiyjede, fond jaratıladı, onıń kólemi birlestirilgen birliklerde esaplanadı, olar nusqa hám bas bet (gazetalar hám kino hám foto hújjetler ushın - tek bas bet). Nusqa alıw - baspadan shıǵarılǵan hár bir bólek birlik; bas bet - bir pútinlikti quraytuǵın hám bir yamasa bir neshe qaplarda shıǵarılǵan bir baspanıń dástúriy belgileniwi.
Hújjetler dızbekiniń iyeleri fizikalıq hám yuridikalıq shaxslar bolıwı múmkin, múlk quramınıń elementi sıpatında olar mámleket, puqaralar, mámleket hákimiyatı shólkemleri, jergilikli húkimet shólkemleri, shólkemler hám jámiyetlik birlespelerine tiyisli bolıwı múmkin. Birgelikte barlıq dızbekler mámlekettiń informaciya resurslarini quraydı.
Informaciya resursları bul bólek hújjetler hám hújjetlerdiń bólek dızbekleri, hújjetlestirilgen tekstlerdiń úzindileri bolǵan haqıyqıy maǵlıwmatlar, sonıń menen birge hújjetke shekem bolǵan basqıshındaǵı maǵlıwmatlar, materiallıq quralda jazılǵan, biraq onıń ushın turaqlı formaǵa iye bolmaǵan ele de redaktorlaw, huqıqıy sertifikatlaw múmkin.
Informaciya resursların shólkemlestiriw muwapıqlastırıw hám sheriklik principlerı tiykarında ámelge asırılıwı kerek. Muwapıqlastırılǵan satıp alıw - eki yamasa onnan artıq kitapxanalardı, hújjetlerdiń tema, tur boyınsha alınıwın parıqlaw, negizsiz tákirarlanıwdı saplastırıw hám satıp alınǵan hújjetler repertuarın keńeytiw maqsetinde informaciya orayların kelisim halda satıp alıw. Muwapıq túrde jallaw milliy, regionlıq, jergilikli, mekemelik dárejelerde ámelge asırılıwı múmkin. Kooperativ satıp alıw - belgilengen maqsetke erisiw ushın kitapxanalar, informaciya orayları resursların birlestiriw tiykarında satıp alıw.
Mámleketlik informaciya resursların qáliplestiriw ushın puqaralar hám shólkemler hújjetlestirilgen maǵlıwmatlardı usınıwları shárt. Bul process Rossiya Federatsiyasınıń tómendegi nızamları menen tártiplestiriledi: "Informaciyalastırıw, informaciyalastırıw hám informaciyanı qorǵaw tuwrısında", "Rossiya Federatsiyasınıń arxiv forması hám arxivları tuwrısında", " Hújjetlerdi nızamlı saqlaw tuwrısında" hám basqalar.
Informaciya nızamshılıǵı tarawındaǵı eń zárúrli nızam - "Informaciya, informaciyalastırıw hám informaciyanı qorǵaw tuwrısında" Federal nızam. Informaciya resursların jaratıw hám tutınıw, informaciya sistemaların jaratıw hám olardan paydalanıw, informaciya texnologiyaları hám olardı qollap-quwatlaw quralların, informaciyanı qorǵaw hám informaciyalastırıw sharayatında puqaralardı qorǵaw menen baylanıslı múnásibetlerdi tártipke salıwshı huqıqıy normalardıń tiykarǵı gruppaların belgileydi. Nızamǵa qarap Rossiya Federatsiyası jáne onıń sub'ektleri federal byudjet, Rossiya Federatsiyası byudjetleri qarjıları esabınan jaratılǵan, satıp alınǵan, tóplanǵan, sonıń menen birge nızamda belgilengen basqa usıllar menen alınǵan informaciya resurslariniń iyeleri bolıp tabıladı. Fizikalıq hám yuridikalıq shaxslar bul hújjetler, olar esabınan jaratılǵan, nızamlı túrde satıp alınǵan, sıylıq yamasa miyraslar sıpatında alınǵan hújjetler kompleksi iyeleri bolıp tabıladı.
Informaciya resurslarına Rossiya Federatsiyasınıń milliy kitapxanası hám informaciya fondı da kiredi, onı alıw tártibi "Hújjetlerdi nızamlı depozit tuwrısında", " Kitapxanashılıq tuwrısında" ǵı Rossiya Federatsiyası nızamlarında belgilenedi. "Hújjetlerdi nızamlı depozit tuwrısında" Federal nızamı Rossiya Federatsiyasınıń tolıq milliy kitapxana hám informaciya fondın satıp alıw hám mámleketlik bibliografiya sistemasın rawajlandırıw ushın resurs bazası sıpatında hújjetlerdi nızamlı depozitin qáliplestiriw tarawındaǵı mámleketlik siyasatın belgileydi, hújjetlerdiń nızamlı depozitin saqlaw, onnan ǵalabalıq paydalanıwdı támiyinleydi. Nızamda hújjetlerdi depozitne tapsırıw túrleri, olardı óndiriwshiler hám alıwshılar taypaları, hújjetlerdi nızamlı depozitne tapsırıw múddeti hám tártibi, olardıń aynıwı ushın juwapkershilik belgilenedi.
Nızamlı depozit tómendegi hújjet túrlerin óz ishine aladı:
• baspalar (tekst, nota muzıkası, kartografiya, kórkem) - redakciya hám baspa islerinen ótken, ǵárezsiz túrde basılǵan, shıǵıw maǵlıwmatları menen baspa etilgen ónimler;
• kózi ajizler ushın baspa baspalar, qalıń brayl hám "soylesiwshi kitaplar" de tayarlanǵan;
• rásmiy hújjetler - nızam shıǵarıwshı, atqarıwshı hám sud hákimiyat atınan baspa etilgen, nızam shıǵarıwshı, tártipke salıwshı, kórsetpe yamasa informaciya xarakterine iye bolǵan baspasóz dóretpeleri;
• audiovizual ónimler - film, video, foto, fonol hújjetleri;
• elektron hújjetler;
• baspa etilmegen hújjetler - izertlew hám tájiriybe-konstruktorlıq iskerligi nátiyjeleri (dissertatsiyalar, ilimiy-izertlew hám tájiriybe-konstruktorlıq jumısları boyınsha esabatlar, depozit etilgen ilimiy jumıslar, algoritmlar hám programmalar).
Bul hújjetlerdi óndiriwshiler barlıq túrdegi baspalardıń májburiy biypul nusqaların olardıń mámilesiniń birinshi partiyası baspadan shıǵarılǵan kúni bir qatar iri milliy bazalarǵa (Rossiya kitap palatası, respublika kitap bólmeleri yamasa milliy kitapxanalar mámleket bibliografiyası sektorlarına) jetkizip beriwleri shárt., hám basqalar.). Solay etip, Rossiya Federatsiyasınıń Milliy kitapxanası hám informaciya fondı toltırıldı - turaqlı saqlaw hám ǵalabalıq paydalanıw ushın mólsherlengen, kitap bólmeleri, kitapxanalar, ilimiy hám texnikalıq informaciya shólkemleri ortasında tarqatiletuǵın barlıq túrdegi nızamlı depozitlar kompleksi kiredi.
Mámlekettiń informaciya resurslarına arxiv fondları da kiredi, olardı satıp alıw "Rossiya Federatsiyasınıń arxiv fondı hám arxivlar tuwrısında" Federal nızamı menen tártiplestiriledi. Rossiya Federatsiyasınıń Arxiv fondı - bul óz xalıqlarınıń materiallıq hám ruwxıy ómirin sáwlelendiriwshi, tariyxıy, ilimiy, social, siyasiy yamasa materiallıq áhmiyetke iye bolǵan hám xalıqlardıń tariyxıy hám materiallıq miyraslarınıń ajıralmas bólegi bolǵan arxiv hújjetleri kompleksi sıpatında túsiniledi. Rossiya Federatsiyası Mámleketlik arxivları mámleketlik hákimiyatı shólkemleri, mámleketlik mákemeleri, shólkemler hám kárxanalar iskerliginde qáliplesken yamasa bul arxivlar tárepinen satıp alınǵan arxiv hújjetleri hám de olarǵa mámleketlik emes mákemeler, shólkemler, kárxanalar hám puqaralar tárepinen tapsırılǵan hújjetler menen toltırıladı. Arxiv hújjeti jámiyet ushın áhmiyeti, sonıń menen birge iyesi ushın áhmiyeti bar ekenligi sebepli saqlanıwǵa májbúrli hújjet dep túsiniledi.
Rossiya Federatsiyasınıń Arxiv fondı Rossiya Federatsiyası aymaǵında jaylasqan arxiv fondları hám arxiv hújjetlerin, olardıń qáliplesiw deregi, tasıwshısı túri, saqlaw ornı hám múlk formasına qaramastan óz ishine aladı. Rossiya Federatsiyası Arxiv fondı quramına hújjetlerdi tapsırıw Rossiya Federatsiyası Mámleketlik arxiv xızmeti tárepinen belgilengen tártipte olardıń mánisi ekspertizası tiykarında ámelge asırıladı.
Informaciya resursların qáliplestiriw tarawındaǵı mámleketlik siyasatı puqaralardı, mámleketlik shólkemlerin, jergilikli ózin ózi basqarıw shólkemlerin, shólkemler hám awqamlardı nátiyjeli hám sapalı informaciya menen támiyinlew ushın sharayat jaratılıwma qaratılǵan. Bul wazıypalardı ámelge asırıw tek olardı aqılǵa say qurıw, hújjetler kompleksiniń tolıqlıǵı, birden-bir informaciya mákanındaǵı muwapıqlıǵı hám óz-ara tásirin támiyinlew arqalı múmkin.