|
Málimleme hám hújjet túsinigi
" Málimleme " sózi zamanagóy tilde eń kóp qollanılatuǵın sózlerden biri bolıp tabıladı. Bir qarasta sózdiń mánisi ápiwayı hám túsinikli bolıp, ǵalabalıq formasında qabıl etiwshi sana-sezimde bul jámiyette tez tarqalıp atırǵan jańa maǵlıwmatlar kompleksi menen baylanıslı. Sinonim sıpatında biz kóbinese "xabar", "maǵlıwmat", "jańalıqlar" hám basqalardı qollanamız. Biraq bul analizler bul termin kontseptsiyası sheńberiniń tek eń júzeki qatlamın sáwlelendiredi.
Usınıń menen birge, ob'ektler ortasında Málimlemenıń óz-ara tásiri mikrodan makro dúnyaǵa shekem barlıq dárejelerde ámelge asırıladı. Usınıń sebebinen, maǵlıwmat bilimlerdiń hár qanday tarawınan sırtqa shıǵarıw hám kóplegen pánlerde qollanılatuǵın júdá keń túsiniklerdi óz ishine aladı. Sol sebepli materiallıq álemniń eń ulıwma nızamlıqların úyrenetuǵın filosofiya sheńberinde ilimiy jónelis - Málimleme teoriyası qáliplese basladı.
Málimleme teoriyasınıń wazıypalarınan biri "Málimleme" terminin eń keń mániste kórip shıǵıladı. Bul termindi xarakteristikalawǵa kóplegen háreket etiwshiler bolǵan. Geypara ilimpazlar maǵlıwmattı materiyanıń hár qıylı qásiyetleri arqalı anıqlawǵa tırısadı, ayırım basqaları onıń mazmunı hám baha táreplerin anıqladı. Hámmeni qanatlandıratuǵın maǵlıwmatlardıń birden-bir tariypi ele islep shıǵılmaǵan.
Biologiyalıq sistemalardıń minez-qulqların basqarıwda maǵlıwmatlardıń roli kibernetika sıyaqlı pánniń izertlew temasına aylandı hám bul termindi túsindiriwi ilimiy jámiyetshilik itibarına usınıs etti. Kibernetika tarawındaǵı qánigeler uzatıwshı signal (maǵlıwmat) jáne onı qabıl etiwshi ortasındaǵı óz-ara tásirdiń tárepine itibar qarattı. Signal olar tárepinen qabıl etilgen shártnamada belgilengen Málimleme mánisine iye bolǵan fizikalıq process sıpatında qaraladı. Bul sırtqı ortalıqtaǵı eń kishi ózgeris bolıp, keyingi zárúrli ózgerislerdi kórsetip atır. Signallar hár túrlı xarakterge ıye bolıwı múmkin, olardıń tiykarǵı maqseti sub'ekttiń sezim shólkemleri tárepinen qabıl etiliwi. Bunday halda, signaldıń mánisi oǵan aldınan málim bolıwı kerek.
Málimlemenı uzatıw ushın eki yamasa onnan artıq qatnasıwshılar talap etiledi, olardan biri uzatadı, qalǵanları signallardı qabıl etedi. Olardıń óz-ara tásiri sáwlelendiriw principine muwapıq ámelge asırıladı. Materiallıq dúnyanıń hár qanday eki ob'ekti mudamı bir-birinen parıq etedi. Málimlemenıń óz-ara tásiri nátiyjesinde bir ob'ekttiń individual qásiyetleri, pazıyletleri, tárepleri basqasına qarız aladı, basqası bolsa óz quramında, tásir ızlerin júrgizedi. Solay etip, Málimleme háreketi ámelge asırıladı.
Málimleme almaslawında qatnasatuǵın ob'ektler tábiyaatı, rawajlanıw dárejesi, dúzilisi, mazmunı basqasha. Usınıń sebebinen, bir-biriniń sáwleleniwi birdey, tolıq hám jeterli bolıwı múmkin emes, sol sebepli sáwlelendirilgen ob'ekttiń hár bir elementi sáwlelendiriw elementine sáykes keledi hám kerisinshe.
Málimlemenı sáwlelendiriw úlken yamasa kishi dárejede jeterli dárejede ámelge asırılıwı múmkin. Málimleme sistemalı túrde qanshellilik ápiwayı bolsa, ol jeterli dárejede kóbeyttiriliwi múmkin.
Málimlemenıń signal kontseptsiyası esaplaw texnologiyasınıń keyingi jedel rawajlanıwı ushın tiykarǵı tiykar boldı, sebebi ol ekilik sistema - bıytlarda maǵlıwmattı muǵdarlıq xarakteristikalawǵa múmkinshilik berdi. Bir maǵlıwmat bir signaldı yamasa onıń joq ekenligin óz ishine aladı.
"Málimleme" túsinigi sheńberiniń tariyplerinen biri materiallıq dúnyanıń hár túrlilıǵı menen baylanıslı. Hár túrlilik ámeldegi bolǵan orında Málimleme aǵısları payda bolıwı shárt. Bul gipoteza ingliz alımı V. R. Eshbi Málimlemenı sáwlelendirilgen hár túrlilik sıpatında qabıl etedi dep esaplaǵan. Málimleme procesi nátiyjesinde hár túrlilik bir ob'ektten ekinshisine ótedi, monotonlıq buzıladı.
Solay etip, hár qanday maǵlıwmat jańa maǵlıwmatlardı júrgizedi, bul bolsa eskisin ajıratıp alıwǵa múmkinshilik beredi. Bul jańalıq uǵımsızlıq elementin óz ishine aladı. Óz-ara tásirlesiwi menen de, maǵlıwmat uzatıladı, xabar qabıl etiledi, kitap oqıladı, súwret kórinedi, muzıka jazıwı tıńlanadı hám taǵı basqa, bul uǵımsızlıq alıp taslanadı. Bul amerikalıq alım K. Shennonǵa maǵlıwmatlardıń taǵı bir tariypin - alıp taslanǵan uǵımsızlıq ólshemi - entropiyanı usınıwǵa múmkinshilik berdi. Kibernetikada maǵlıwmat klassik fizikanıń tiykarǵı túsiniklerinen biri bolǵan entropiya menen bekkem baylanıslı, yaǵnıy energiyanı ózgertiw qábiletine iye. N. Viner jazadı: "Sistemadaǵı maǵlıwmat muǵdarı sistemanı shólkemlestiriw ólshemi bolıp tabıladı, tap sol tárizde sistemanıń entropiyası - bul sistemanıń tártipsizligi ólshemi bolıp tabıladı, biri basqasına teń, alınǵan keri belgi menen. "Solay etip, K. SHennon hám N. Viner analizindegi maǵlıwmatlar entropiyanıń biykarı bolıp tabıladı.
Málimlemenıń materiallıq ortalıq tábiyaatına baylanıslılıǵı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
