1-Мавзу: “Электрон бизнес асослари” фанининг предмети ва билиш усуллари (2 соат)

1-Mavzu: “Elektron biznes asoslari” fanining predmeti va bilish usullari (2 soat).
1.“Elektron bines” tushunchasi, tarixi va istiqbollari.
2. Elektron biznes modeli va uning asosiy jihatlari.
3. O’zbekistonda elektron tijoratni hozirgi holati va rivojlanish istiqbollari
4. “Elektron biznes asoslari” fanining predmeti, maqsad va vazifalari


1.“Elektron bines” tushunchasi, tarixi va istiqbollari.
Elektron biznee(eavdo) rivojlanish tarixi 1960 yil oxirida A>Sh Xavfeizlik vazirligi xarbiy bulimning ARPANET (Advanced Research Projects Agency Network) nomli kompyuterlar tarmogini yaratishidan boshlangan. Bunday tarmoqning foydaliligini tez orada anglagan univereitet va kolledj olimlari ma’lumot almashinuvi uchun uxshash tarmoq yaratdilar. Sekin-sekin uzaro boglangan yangidan-yangi lokal tarmoqlar paydo bula boshladi. Shunday qilib, XX asrning 80 yil oxirlariga kelib, Internet deganda xalqaro "tarmoqlar tarmogi" tushunila boshlandi. Internet rivojlanishi davomida individual va korporativ foydalanuvchilar elektron aloqalari shakllandi. Bu esa axborotni ancha qiymatga ega va topish ancha oson bulgan yangi elektron soxaning yaratilishiga asos bulgan. Internet bunday yangi iqtisodiyot kurinishi paydo bulishining xam sababi, xam natijasi, fundamental texnologik va iqtisodiy uzgarishlar maxsuli xamda uning muxiti va bozor xisoblanadi. Bularning xammasi iqtisodiyotda sezilarli uzgarishlarni keltirib chiqardi. Biznes yuritishning asosiy munosabatlari va modellari uzgardi:

• 
  to ishlab chiqaruvchi xokimiyatidan, dallolning keyin - iste’molchining etakchi roligacha;
  
• 
  to ommaviy ishlab chiqarishdan buyurtmaga ishlab chiqarishgacha;
  
• 
  to material resurslar va aktivlar muximligidan axborot, bilim, saloxiyat muximligigacha.
  

90 yil boshlarida Internetning aktiv tijoratlashuvidan yangi atamalar paydo buldi: elektron biznes (e-business), elektron tijorat (e-commerce) va elektron marketing (e-marketing). Axborot texnologiyalari biznes muvaffaqiyatida ilgari xech qachon bunday muxim rol uynamagan. Xdqiqatdan xam, yangi ming yillikka va elektron biznes rivojlanish davriga kirib kelarkanmiz, biznesni axborot texnologiyalaridan ajratish deyarli mumkin emas. Axborot texnologiyalari rolining usib borishi barcha faoliyat turlariga ta’sir kusatyapti. Etakchi mamlakatlar Internetni ishlatish va elektron tijorat rivojlanishida katta sakrashni amalga oshirdilar. Xususan, A>Shda elektron biznes kuchli soxaga aylandi.
Etakchi mamlakatlar (novatorlar) xar doim qiyin axvolda qoladilar. Bir tarafdan, bozorda etakchi bulganliklari uchun ular birinchilikning barcha foydasini kuradilar, ikkinchi tarafdan esa yangi soxadagi xamma qiyinchiliklar va muammolar birinchi bulib ularga duch keladi. Shuning uchun, ba’zi analitiklar elektron biznes rivojlanishining ancha keyingi bosqichlarida qushilgan mamlakat va kompaniyalar boshqalarning xatolaridan foydalanish, soxa rivojlanishi tendenstiyalarini kurish borasida yutadi deb xisoblaydilar.
Elekron biznes rivojlanishining tuliq tasvirini yaratish uchun uning rivojlanish qonunlarini tushunish, elektron va an’anaviy marketing tizimlarini uzaro solishtirish va elektron tijorat, elektron marketingni qullash buyicha qaror qabul qilishda e’tiborni qaratish kerak bulgan savollarni aniqlash kerak.
“Elektron biznes” fanining pay do bo‘lishi muomalaga yangi ata­malar, kategoriyalar va tushunchalar kiritilishi bilan bog‘liq. Hozirda yangi tushunchalar paydo bo‘ldi: elektron magazin, elektron vitrina, elektron pul- lar, elektron to‘lov tizimlari, elektron raqamli imzo va h. k.
Bugungi kunda “Elektron biznes”, “Internet-biznes”, shuningdek, “elektron savdo” kabi asosiy tushunchalarning turlicha ta’riflari ma’lum. Har bir muallif o‘zining kasbiy tayyorgarligi va olgan tajribasiga ko‘ra mazkur tushunchaga aniq ma’no kiritadi. “Elektron biznes” va “elektron savdo” tushunchalarining klassifikatsiyasi 2.1-jadvalda keltirilgan.
2.1-jadval
«Elektron biznes», «elektron savdo» tushunchalari ta’rifining tasnifi