4-Mavzu. Elektron biznes tizimlarini qurishning nazariy asoslar
i
Asosiy atamalar, kategoriyalar va tushunchalar
“Elektron biznes” fanining paydo bo‘lishi
muomalaga yangi atamalar,
kategoriyalar va tushunchalar kiritilishi bilan bog‘liq. Hozirda yangi tushunchalar
paydo bo‘ldi: elektron magazin, elektron vitrina,
elektron pullar, elektron to‘lov
tizimlari, elektron raqamli imzo va h. k. Bugungi kunda “Elektron biznes”, “Internet
biznes”, shuningdek, “elektron savdo” kabi asosiy tushunchalarning turlicha
ta’riflari ma’lum. Har bir muallif o‘zining kasbiy tayyorgarligi va olgan tajribasiga
ko‘ra mazkur tushunchaga aniq ma’no kiritadi.
Yuqorida
keltirilgan
“elektron
biznes”
hamda
“Internetbiznes”
tushunchalarining ta’rifi elektron biznesni zamonaviy tizimining barcha
elementlarini to‘liq aks ettirmaydi. Ularda mazkur tizimni amal qilishning maqsadli
yo‘nalishi
mavjud emas, shuningdek, biznesni amalga oshirishdagi prinsipial
o‘zgarishlar aks ettirilmagan. “Internet biznes” tushunchasi faoliyat turlarini
faqatgina savdo va reklama bilan cheklab qoladi. Bir vaqtning o‘zida tadbirkorlik
faoliyatidagi operatsiyalarining katta hajmi mazkur
tushunchaga kiritilmagan
(mahsulotni taqsimlash haqidagi bitim, savdo vakolati, faktoring, lizing,
loyihalashtirish,
konsalting, investitsiya bitimlari, foydalanish va konsessiya
haqidagi kelishuv, birgalikdagi faoliyat va boshqalar). “Elektron biznes”
tushunchasiga eng ma’qul ta’rif N.Solovyanenko tomonidan keltirilgan.
Elektron biznes
– bu biznesni an’anaviy
turlariga nisbatan yuqori
iqtisodiy
samaradorlikni ta’minlash maqsadida eng ilg‘or axborot texnologiyalari va
kommunikatsiya muhitidan foydalanishdir.
Ushbu ta’rifga ko‘ra, elektron biznes – bu faqatgina elektron savdo emas.
Elektron biznes – bu Internet tarmog‘ida yangi axborot va kommunikatsiya
texnologiyalarini qo‘llashga asoslangan savdogina emas. Uning tarkibiga turli
biznes – operatsiyalarining katta miqdori kiradi. Elektron biznes yordamida firma
asosiy maqsadida ifodalangan iqtisodiy va moliyaviy
maqsadlarga erishish
ta’minlanadi.
“Elektron biznes” atamasi har xil texnologiyalarni o‘z ichiga oladi, ular: EDI
(Electronic Data Interchange – ma’lumotlarni elektron almashinuvi), elektron
pochtasi, Internet, intranet (kompaniya ichida ma’lumot almashish), ekstranet
(tashqi dunyo bilan ma’lumot almashish).
Elektron savdo
elektron biznesni alohida turi hisoblanadi. Bu savdoga ko‘ra,
tovar yoki xizmatlarni yetkazib beruvchi ularni ma’lum to‘lov evaziga taqdim etadi.
“Elektron savdo chegaralari” kitobi mualliflari quyidagi umumiy ta’rifni
tavsiya etadilar: “Elektron biznes – biznesning zamonaviy uslubiyati bo‘lib, u
tashkilotlar, ulgurji savdogarlar hamda iste’molchilarga tovarlar va xizmatlar sifatini
oshirgan holda sarfxarajatlarni qisqartirish hamda
yetkazib berish tezligini
oshirishga yordam beradi”. “Ko‘rinib turganidek, mualliflar elektron biznes va
umuman biznes o‘rtasida hech qanday farqni e’tirof etmayaptilar. Bundan tashqari,
“elektron savdo” tushunchasining ushbu ta’rifi an’anaviy savdo uchun xos bo‘lgan
tushunchadan hech qanday farq qilmaydi.
Ikkalasida ham sarfxarajatlarni qisqartirish, tovarlar
va xizmatlar sifatini
oshirish, shuningdek, buyurtmalarni bajarish tezligini oshirish kerak.
Elektron biznes
– bu elektron usulda amalga oshiriladigan ishbilarmonlik
operatsiyalarining har qanday shakllarini o‘z ichiga oladigan umumiy konsepsiyadir.
Elektron biznes tizimi tarkibiga quyidagilar kiradi:
xarid uchun elektron to‘lov (pullarni elektron o‘tkazmasi, kredit
kartochkalari, elektron pullar, elektron cheklardan foydalangan holda);
xaridorga mahsulotni yetkazib berish, jumladan jismoniy shaxslarga tovarlar
yetkazib berishni boshqaruvi hamda uning nazorati, shuningdek,
elektron usulda
tarqatilishi mumkin bo‘lgan tovarlarni bevosita yetkazib berish;
mustaqil amal qiladigan firmalar uchun qulay bo‘lmagan mahsulot va
xizmatlarni taqdim etish imkoniyatini olish uchun mustaqil
kompaniyalar guruhidan iborat virtual korxonani tashkil qilish;
ishlab chiqaruvchi – firma va uning savdo hamkorlari bilan birgalikda
amalga oshiriladigan mustaqil biznesjarayonlar realizatsiyasi.
Biznesjarayon –
bu ma’lum bir tashkiliy tuzilma doirasida kompaniyaning aniq
biznes (tadbirkorlik) maqsadi amalga oshirishga yordam beradigan o‘zaro
bog‘langan operatsiyalar yig‘indisidir. Bunda tuzilmaviy bo‘linmalar funksiyalari
hamda ularning o‘zaro aloqalari oldindan aniq belgilangan va qat’iy tasdiqlangan.
Elektron biznes amalga oshirilishi mumkin bo‘lgan faoliyat sohalari ham
turlicha.
Elektron biznes amalga oshirilishi mumkin bo‘lgan
