1. Жамият тушунчаси. Жамият мавжуд бўлиши шаклларининг хилма-хиллиги

ДАВЛАТ – ЖАМИЯТ МАВЖУД БЎЛИШИНИНГ
МУҲИМ ШАКЛИ СИФАТИДА
Давлат шаклланиши жараёни қанча муддат бўлишидан қатъи
назар, барча ҳолларда бу объектив жараён бўлиб, энг аввало,
у жамиятнинг ички ривожланиши, унинг турли ижтимоий-иқтисодий,
ҳарбий-сиёсий, маданий-тарихий, этник, руҳий, ахлоқий-диний,
экологик-географик ва бошқа шарт-шароитлар билан белгиланади.
Ушбу жараённинг муайян сабабларга кўра қайд этилган омиллар
доираси ўзгарган, бироқ доимо бу шароитларнинг муайян жамланиши
ва омиллардан бирининг етакчи роль ўйнаши билан кечган.
Давлат жамият ривожининг муайян босқичида ундан ажралиб
чиққан. Ўз навбатида, “жамият” ва “давлат” тушунчалари айнан бир
тушунчалар эмас ва уларни, албатта, фарқлаш лозим. Жамият
тушунчаси давлат тушунчасидан кенгроқ, негаки жамиятда давлатдан
бошқа ташкилотлар, яъни сиёсий партиялар, сиёсий ҳаракатлар ва
бошқа жамоат бирлашмалари мавжуд бўлади. Давлат жамиятнинг фақат
сиёсий қисми, унинг бир элементидир.
Жамият билан давлатнинг тарихий даврлари ҳам фарқланади.
Жамият давлатга нисбатан анча олдин шаклланган ва ўз ривожининг
бой тарихига эга. Давлат вужудга келиши билан унинг жамият билан
ўзаро таъсирининг мураккаб ва зиддиятли тарихи бошланади.
Жамиятни ташкил этиш шакли ва бошқарувчи тизим сифатида
давлат кўпчилик фуқаролар манфаати йўлида муайян функцияларни
бажариш, улар ўртасида юзага келадиган зиддиятларни ҳал қилиш,
манфаатларни мувофиқлаштириш, инқирозли вазиятларни ҳал қилиш
хусусиятига эга.
Давлатнинг жамият мавжуд бўлишининг бир шакли
сифатидаги ўрнини белгилашда қуйидаги жиҳатларга эътибор
қаратиш лозим:
давлат жамият билан бир вақтда юзага келган эмас;
давлат ижтимоий ривожланишнинг маҳсули сифатида вужудга
келган;
давлат тарихий тараққиётнинг муайян босқичида шаклланган;
давлатнинг юзага келишига бир қатор омиллар, хусусан,
географик, диний, руҳий, иқтисодий, ижтимоий омиллар сабаб бўлган.