1. Жамият тушунчаси. Жамият мавжуд бўлиши шаклларининг хилма-хиллиги

Зўравонлик назарияси. Мазкур назария вакиллари (Е.Дюринг,
Л.Гумплович, К.Каутский (XIX аср)) давлатнинг вужудга келишига
ҳарбий-сиёсий омиллар сабаб бўлган деб ҳисоблайди. Яъни зўравонлик
назариясининг асосида давлат ва ҳуқуқни келиб чиқишининг бош
сабаби – босқинчилик, зўравонлик ва бир қабилани иккинчи қабила
томонидан зулмга дучор этиш деган ғоя ётади. Бунда давлат босиб
олинган ҳудудлар (халқлар)ни бошқариш учун зўрлов аппарати
вазифасини ўтайди. Таъкидлаш жоизки, Европадаги айрим халқлар,
хусусан, герман қабилалари ва венгерларда давлатнинг келиб чиқишида
айнан ҳарбий-сиёсий омиллар муҳим роль ўйнаган.
Психологик (руҳий) назария. Мазкур назария XIX асрларда
юзага келган бўлиб, унинг асосий ғоялари Г.Тард, Л.Петражицкий ва
бошқаларнинг асарларида ўз ифодасини топган. Уларнинг фикрича,
кишиларнинг руҳияти жамиятнинг, шу жумладан ахлоқ, ҳуқуқ,
давлатнинг ривожланишини белгилаб берувчи асосий омилдир.
Психологик назария вакиллари жамият ва давлатни инсонларнинг
руҳий уюшмаси сифатида ҳам талқин этадилар. Унга кўра, ҳуқуқнинг
негизи бўлиб индивидуал онг ҳисобланади. Уларнинг фикрича, давлат
ҳокимияти бирор-бир кишининг иродаси эмас, балки фуқароларнинг
давлатга боғлиқлиги тўғрисидаги руҳий тасаввурларидан келиб
чиқувчи кучдир.
Ирригацион назария. Ушбу назариянинг асосий намояндаси
немис олими К.Виттфогель ҳисобланади. Унинг фикрича, давлат Шарқ
халқларида йирик ирригацион иншоотларини барпо этиш зарурати
асосида келиб чиққан. Месопатамия, Миср, Ҳиндистон, Хитой каби
мамлакатларда йирик ирригацион қурилиш ишларини ташкил этиш
учун кучли, марказлашган бошқарув аппарати ташкил этилган. Мазкур
назария вакилларининг фикрича, географик ва иқлим омиллари ҳам
давлатнинг келиб чиқишига таъсир ўтказади. Шу боис ноқулай бўлган
шарт-шароитларда қишлоқ хўжалигини ташкил этиш муаммоларини
ҳал этиш Шарқдаги айрим ҳудудларда давлатнинг келиб чиқиш
жараёнини тезлаштирган.