1. Жамият тушунчаси. Жамият мавжуд бўлиши шаклларининг хилма-хиллиги

Ижтимоий ҳокимият ва бошқарув жиҳатидан ибтидоий
жамиятнинг қуйидаги хусусиятларини кўрсатиб ўтиш мумкин:
– ибтидоий жамоа тузумида кишиларнинг уруғ ёки қабилага
мансублиги уларнинг қон-қариндошлигига қараб аниқланган;
– ижтимоий ҳокимият тўлалигича жамиятнинг ўзига тегишли
бўлган, бунда уруғ учун энг муҳим бўлган масалалар юзасидан
бошқарув қарорлари уруғ аъзоларининг умумий йиғинида қабул
қилинган. Бошқарув ишларида уруғнинг барча катта ёшли
аъзолари – эркаклар ҳам, аёллар ҳам тенг иштирок этганлар;
– ибтидоий жамоа тузумида давлатга хос бўлган хусусиятлар
(ҳокимият тузилмалари, армия, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар ва
бошқа муассасалар) мавжуд бўлмаган. Ижтимоий бошқарув уруғ
оқсоқоллари, саркардалар, умумий йиғин доирасида амалга оширилган;
– ижтимоий фаолият устидан жорий раҳбарликни жамоа
томонидан сайланган уруғ оқсоқоли амалга оширган. Фавқулодда
муҳим ишларни ҳал қилиш учун оқсоқоллар кенгаши чақирилган.
Оқсоқоллар ҳокимияти уруғнинг кекса аъзоларининг мутлақ обрўси,
чуқур ҳурмат-эътибори, тажрибаси ва ақл-заковатига асосланган;
– урф-одатлар ибтидоий жамоа ҳаётий фаолиятининг қатъий
тартибга бўйсунишини таъминлаган. Урф-одатлар авлоддан-авлодга
ўтиб борган. Урф-одатларга тақиқ (табу), ахлоқ, афсона, маросимлар
кирган;
– ижтимоий нормаларга амал қилиш асосан кўникмалар ва
ихтиёрийлик асосида бўлиб, уни бузган шахсларга жамоатчилик
таъсири ва бошқа турдаги жазолар қўлланилган (масалан, уруғқабиладан ҳайдаш).
Уруғчилик тузумида ўз-ўзини бошқаришнинг қуйидаги
тузилмалари мавжуд бўлган:
1. Оқсоқоллар кенгаши. У бошқарувнинг асосий масалаларини
ва муайян зиддиятли ҳолатларни ҳал этган.
2. Ҳарбий бошлиқлар. Улар уруғнинг ёш аъзолари ўртасида
ҳарбий тайёргарликни ташқил қилган ҳамда уруш вақтларида улар
устидан қўмондонликни амалга оширган.
3. Умумий (уруғ) йиғин. Унда уруғнинг вояга етган барча аёл ва
эркак аъзолари тенг равишда иштирок этган. Уруғ йиғинида доҳийлар
ва ҳарбий бошлиқлар сайланган ҳамда уруғ ҳаётининг энг муҳим
масалалари ҳал этилган. Уруғ йиғинида, шунингдек уруш ва сулҳ
масалалари, оммавий кўчиш ва зиддиятларни ҳал этишга қаратилган
қарорлар қабул қилинган.
4. Коҳинлар. Улар турли хил диний расм-русумлар ва
маросимларни ўтказиш тартибларини ҳамда диний тусдаги қоидаларни
шакллантирган. Шунингдек, диний судловни амалга оширганлар.