1- ma'ruza. Odam va hayvonlar fiziologiyasi faniga kirish

9-ma'ruza
Qon fiziologiyasi


R e j a:

1. 
   Umumiy tushuncha.
   
2. 
   Qon tizimi evolyusiyasi.
   
3. 
   Qonning hajmi va tarkibi.
   
4. 
   Qonning fizikaviy-ximiyaviy xususiyatlari.
   
5. 
   Qon plazmasi.
   
6. 
   Qon shaklli elementlari.
   
   1. 
      Eritrotsitlar.
      
   2. 
      Leykotsitlar.
      
   3. 
      Trombotsitlar.
      
7. 
   Immunitet.
   
8. 
   Gomeastaz.
   
9. 
   Qonning guruhlari.
   
10. 
    Qon hosil bo’lishi.
    
11. 
    Limfa.
    

Umumiy tushuncha. Qon va qon hosil qiluvchi a'zolar (ilik, ayrismon bez, limfatik tugunlar, jigar va taloq) tizim sifatida qaraladi (1939 yil, Georg, Fedor, Lang).
Qon organizm ichki muhitining asosiy qismlaridan biri (limfa, to’qimalararo suyuqliklar, orqa miya, bosh miya, bo’g’in, plevralararo suyuqliklar) bo’lib, to’qima va to’qimalar orasida moddalar almashinuvida faol qatnashadi (organizm ichki muhiti haqidagi dastlabki tushuncha Fransuz fiziologi K.Bernar tomonidan berilgan). Sodda hayvonlarda tashqaridagi suv maxsus kanal orqali tanadan oqib o’tadi (bulutlar). Kovakichlilar va tuban chuvalchanglarda alohida ichki muhit mavjud bo’lib, u to’qimalararo bo’shliqni to’ldirib turadi (gidrolimfa). Atrofdagi suv bu hayvonlar ovqat hazm qilish kanali orqali to’qimalararo suyuqlikka o’tadi. Gidrolimfa o’z tarkibi bilan atrofdagi suvdan kam farq qiladi. bo’g’imoqlilar va yumshoq tanlilarda ichki muhit ancha murakkablashib boradi. Ularda oziq tomirlar tizimi paydo bo’lib, unda suyuqlik gemolimfa oqib turadi va to’qimalar orasini to’ldirib turadi. Nafas olish apparatlari bor bo’g’imoyoqlilarda gemolimfa oziq moddalardan tashqari yana gazlarni ham tashiydi. Hashoratlarda traxial naylardan kirgan havo (O₂) to’g’ridan-to’g’ri to’qimaga boradi (gemolimfasiz). Ulardagi qon oziq moddalar, gormonlar, fermentlar yetkazib beradi (to’qimalarga). Yopiq tomirlar tizimi paydo bo’lgan organizmlarda (zuluklar, nemertinlar bosh oyoqli yumshoq tanlilar, ignatanalilar, umurtqalilar, qon bilan to’qimalararo suyuqliklar bir-biridan tarkibiy jihatdan ajralishi kuzatiladi. to’qimalararo suyuqlik qon bilan to’qimalar orasida vositachi rolini o’ynaydi. Shuning uchun uning tarkibi tez o’zgarib turadi. Chuvalchanglar, osminoglar, dengiz yulduzlarida qon va to’qimalararo suyuqlik gidravlik skletni tashkil qiladi, ya'ni uning bosimi tufayli tana harakatga keladi (yomg’ir chuvalchangi).