|
TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI
TABIIY FANLAR FAKULTETI
BIOLOGIYA YO`NALISHI
3-KURS 319-GURUH TALABASI
G`AFFOROVA DILDORANING
ODAM VA HAYVON FIZIOLOGIYA
FANIDAN
Mavzu:
Qonning kislorod va karbonat angidrid
tashishi
mavzusida tayyorlagan
TERMIZ-2022
KIRISH
REJA:
I.
QONNING ORGANIZMDAGI ROLI
1.1.
Qonning asosiy funksiyalari
1.2.
Qonning shaklli elementlari
II.
ASOSIY QISM
2.1.
Qon tarkibidagi gazlarning fizikaviy xususiyatlari
a) kislorod va karbonat angidrid parsial bosimiva tarangligi b)
qondagi gazlar miqdori
2.2.
Qonning kislorod tashishi
2.3.
Qonning karbonat angidrid tashishi
2.4.
O‗pkada gaz almashinuvi
2.5.
To‗qimada gazlar almashinuvi
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
KIRISH
Qon organizmda kislorod va karbonat angidrid tashuvchi yagona omil
sanaladi. Bu jarayon murakkab mexanizmlar asosida kechadi. Kislorod va karbonat
angidridning tashilishi ularning parsial bosimiga bog‗liq, tashqaridan olinadigan
kislorodni to‗qimalarga etqazib beradigan va to‗qimalarda hosil bo‗ladigan
karbonat angidridni tashqariga chiqarib yuboradigan narsa bu qon ekan, bu
gazlarning qon bilan birikishi katta ahamiyatga ega.
Agar qonda kislorod faqat fizik yo‗l bilan erisa, uning qondagi miqdori juda
kam (100 ml qonda 0,3ml gina bo‗lar) va organizmdagi jarayonlarni ta‘min qilish
uchun zarur bo‗lgan kislorod miqdoridan bir necha marta kam kislorod
to‗qimalarga berilar edi. Kislorod qonda faqat fizik yo‗l bilan erimay ,balki
kimyoviy yo‗l bilan ham birikadi. Kislorodni kimyoviy yo‗l bilan o‗ziga biriktirib
oladiga qon juda osonlik bilan uni o‗zidan ajratib yuboradi. Demak kislorod
gemoglabin bilan puxta birikmagan bo‗ladi. Odam o‗pkasida kislorodning parsial
bosimi taxminan 100-110 mm. Bu bosim 95-96% gemoglabin oksigemoglabinga
aylanishi uchun etarlidir. To‗qimalarda kislorodning parsial bosimi kam bo‗lsa,
oksigemoglabinga aylanadi. Kislorodning parsial bosimi 30 mm bo‗lganda
gemoglabin o‗zidagi kislorodning yarmini
, 20 mm bo‗lganda to‗rtdan uch qismini yo‗qotadi.
Kislorod eritrositlardagi gemoglabin bilan, asosan, kimyoviy birikkan bo‗lsa,
qon plazmasida fizik aralashgan bo‗ladi. Qon plazmasida erigan kislorod va
gemoglabin miqdori qancha ko‗p bo‗lsa , shuncha ko‗p kislorod gemoglabin bilan
birikadi.
Karbonat angidrid gemoglabinning kislorod bilan birikish qobilyatini
kamaytiradi. SHunin uchun qonning to‗qimalarda karbonat angidridga boyishi
oksigemoglabindan kisloroni ko‗p chiqishiga sabab bo‗ladi. Buni birinchi marta
rus olimi B.F. Verigo aniqlagan. Qon o‗pkagakelganda undagi karbonat
angidridning bir qismi tashqariga chiqib
ketadi va gemoglabinning kislorod bilan birikish qobilyati yana oshadi. [ 1 ]
Gemoglabinning kislorod bilan birikishiga karbonat angidridning ta‘sir etishi
katta fizologik ahamiyatga ega. O‗pka kapillarlariga keladigan vena qonida
karbonat angidridning ko‗pligi uchun , uning kislorod bilan birikish qobilyati kam
bo‗ladi. Bu qon o‗zidan karbonat angidridni o‗pka orqali chiqarib yuborgach
,uning kislorod bilan birikish qobilyati oshadi va o‗ziga ko‗p miqdorda kislorodni
biriktirib to‗qimalarga etqazadi. To‗qimalarda esa qon karbonat angidridga boyib,
uning kislorodni biriktirish qobiliyati kamayadi va o‗zidagi kislorodni to‗qimalarga
chiqarib beradi.
Gemoglobinning kislorod bilan birikishiga qondagi vodorod ionlarini
konsentratsiyasi ham ta‘sir etadi. Qancha vodorod ionlarining konsentratsiyasi
qonda ko‗p bo‗lsa, gemoglobin o‗ziga kislorodni shuncha kam biriktiradi.
Gemoglobinning kislorod bilan birikishiga harorat ham ta‘sir etadi.
Haroratning ko‗tarilishi qonda kislorodning chiqishini kuchaytiradi. Jismoniy ish
vaqtida qonda karbonat angidrid ko‗payib, to‗qima harorati bir oz oshadi, bu esa
kislorodning qondan to‗qimaga o‗tishini tezlashtiradi. Venoz qondan 55-58% hajm
karbonat angidrid ajratib olish mumkin. Qondan ajratiladigan C0
2
ning ko‗p qismi
plazma va eritrotsitlardagi karbonat kislota tuzlaridan (karbonatlardan) vujudga
keladi, faqat qariyb 2,5 hajm% qonda erigan, qariyb 4-5 hajm% gemoglobin bilan
birikib, karbogemoglobin shaklida bo‗ladi.
Karbonat kislota eritrotsitlarda, ulardagi karboangidraza fermenti ishtirokida
karbonat angidriddan hosil bo‗ladi. Bu ferment C0
2
ning gidratatsiya reaksiyasini
tezlashtiradigan kuchli katalizator hisoblanadi. Qonning karbonat angidrid tashish
xususiyatini birinchi marta I.M.Sechenov va B.F. Verigolar o‗rgangan. Karbonat
angidrid, asosan, qon plazmasida
bikarbonatlar shaklida birikkan bo‗ladi. Bu qisman eritrositlar bilan ham birikadi.
Karbonat angidridning 2/3 qismi qon palazmasi, 1/3 qismi esa eritrositlar
bilan birikkan. Kislorodga qaraganda karbonat angidrid qonda ko‗p eriydi.
Karbonat
angidridni
biriktirishda
oqsillar
asosiy
rol
o‗ynaydi.
Gemoglobinning H
2
CO
3
bilan birikish qobiliyati plazmadagi oqsillarnikidan uch
marta ortiq. Qonda gemoglobin miqdori plazmadagi oqsillar miqdoridan uch marta
ko‗p bo‗lagni uchun, gemoglobin plazma oqsillariga qaraganda karbonat
angidridni taxminan 10 marta ortiq biriktirib oladi.
O‗pkada gemoglobin kislorod bilan birikkan vaqtda gemoglobinning kislotali
xususiyati oshadi va oksigemoglobin tuzlardan H
2
CO
3
ni siqib chiqaradi.
SHunday qilib, o‗pkada qondan karbonat angidridning siqib chiqarishi
kislorodning parsial bosmiga bogliq bo‗ladi. To‗qimalarda oksigemoglobin
kislorodni yo‗qotib, qaytarilgan gemoglobinga aylanadi.
Demak, karbonat angidridning qondan ajralib chiqishiga qondagi oqsillar va
gemoglobin sabab bo‗ladi. Bu moddalar amfotermik xususiyatiga ega bo‗lib,
ishqoriy sharoitda kislota bo‗lib ta‘sir etadi. Plazmadagi oqsilar ta‘siri gemoglobin
ta‘siriga qaraganda kuchsiz bo‗ladi. SHuning uchun oqsillar karbonat angidridni
qondan ko‗p miqdorda siqib chiqara olmaydi. Karbonat angidridni siqib
chiqarishda gemoglobin asosiy rol o‗ynaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
