Termiz davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

II. ASOSIY QISM 
2.1.
 
Qon tarkibidagi gazlarning fizikaviy xususiyatlari 
A) Kislorod va karbonat angidrid parsial bosimi va tarangligi Gazlar 
suyuqliqda: 1) oddiy fizikaviy erish (absorbsiya)va 2) 
ximiyaviy bog‗lanish holatida bo‗ladi.Gazlarning suyuqliqda eriy oladigan 
miqdori: 1) suyuqliqning tarkibiga, 2) suyuqliq ustidagi gazning hajmi va 
bosimiga, 3) suyuqliqning temperaturasiga, 4) tekshirilayotgan gazning tabiatiga 
bog‗liq. Gazning suyuqliqdagi eruvchanligini ifodalash uchun maxsus ko‗rsatgich 
— absorbsion koeffitsient, yoki eruvchanlik koeffitsientijoriy qilingan. Uning 
miqdori 0° temperatura va 760 mm bosimda gazning 1 ml suyuqliqda eriy oladigan 
hajmini ko‗rsatadi. Gazning bosimi qancha yuqori va temperatura qancha past 
bo‗lsa, shuncha ko‗p gaz suyuqliqda eriydi. Suyuqliq temperaturasi ortishi bilan 
gazlarning eruvchanligi pasayadi va qaynash nuqtasida nolga teng bo‗ladi. 
Absorbsion koeffitsient suvda erigan moddalar konsentratsiyasiga ham bog‗liq
(erigan moddalar qancha ko‗p bo‗lsa, gazlarning absorbsion koeffitsienti shuncha 
past bo‗ladi). Gavda temperaturasida va simob ustuni hisobi bilan 760 mmbosimda 
qon plazmasidagi kislorodning eruvchanlik koeffitsienti 0,022 va karbonat 
angidridniki 0,510 ga teng. 
Suyuqliq ma‘lum tarkibli gazlar aralashmasiga duch kelganda suyuqliqqa kirgan 
yoki undan chiqqan gaz miqdori suyuqliqdagi va gazlar aralashmasidagi gaz 
bosimlarining nisbatiga bog‗liq bo‗lish bilangina qolmay, balki ularning hajmlariga 
ham bog‗liq. Bosimi suyuqliqdagi gazlar bosimidan keskin farq qiluvchi gazlar 
aralashmasining katta hajmi suyuqliqning katta hajmiga duch kelsa, ko‗p
mikdordagi gaz suyuqliqqa kirishi yoki undan chiqishi mumkin. Etarlicha katta 
hajmli suyuqliq kichik hajmdagi gaz pufakchasiga duch kelsa , aksincha, juda oz 
miqdordagi gaz suyuqliqqa kiradi yoki undan chiqadi va suyuqliqning gazlar 
tarkibi amalda o‗zgarmaydi. 

---

Suyuqliqda erigan gazlar uchun erkin gazlardagi «parsial bosim» ga mos 
keladigan «taranglik»termini qo‗llaniladi. Bosim qaysi birliklar bilan ifodalansa, 
taranglik
, 
ham o‗sha birliklar, ya‘ni atmosferalar yoki simob ustuni yoki suv ustuni 
hisobidagi millimetrlar bilan ifodalanadi. Gaz tarangligi 100 mmsimob ustuniga 
teng bo‗lsa, suyuqliqda erigan gaz 100 mmbosim ostidagi erkin gaz bilan 
muvozanatda turganini ko‗rsatadi. 
Erigan gaz tarangligi erkin gazning parsial bosimiga teng bo‗lmasa, muvozanat 
buziladi. SHu ikki miqdor yana bir-biriga tenglashganda muvozanat tiklanadi. 
Masalan, berk idishda turgan suyuqliqdagi kislorod tarangligi 100 mm ga teng, shu 
idish havosidagi kislorodning bosimi esa 150 mmga teng bo‗lsa kislorod 
suyuqliqqa kira boshlaydi. Ayni vaqtda suyuqliqdagi kislorod tarangligi orta 
boradi, suyuqliqdan tashqaridagi kislorod bosimi esa pasayaveradi, yangi dinamik 
muvozanat qaror topmaguncha va bu ikki miqdor 150 bilan 100 mmorasidagi yangi 
qiymat olib baravarlashmaguncha bosim va taranglik o‗zgaraveradi. Bu holda 
bosim va taranglikning qanday o‗zgarishi gaz bilan suyuqliqniig nisbiy hajmlariga 
bog‗liq. 
B) Qondagi gazlar miqdori 
Qonda fizikaviy erish holatida bo‗lgan gazlarning hajmini yuqorida 
keltirilgan formulaga muvofiq hisoblab chiqish mumkin.100 ml 
arterial qonda erigan kislorod miqdori 0,3 hajm %, karbonat angidrid — 2,5 hajm 
% teng bo‗lishi kerakligi hisoblardan ma‘lum. Biroq quyida tasvir etilgan 
usullardan foydalanib, qondan ko‗proq kislorod va karbonat angidrid ajratib olish 
mumkin. Bu, qondagi kislorod va karbonat angidrid fizikaviy erish holatidagina 
emas, balki ximiyaviy bog‗lanish holatida ham ekanligidan guvohlik beradi. 
Qondagi kislorod gemoglobin bilan bog‗langan. Qarbonat angidrid esa gemoglobin 
bilan qisman boglangan, ko‗pchilik qismi esa qonda bikarbonat shaklida bo‗ladi. 

---