Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi nawayí MÁmleketlik kanshilik instituti

Ion baylanis payda boliw mexanizmi kovalentli baylanis payda boliw mexanizmine usaydi. Da’slep uliwma elektron jup payda boladi. Son’ira bir jaqlama polyarlaniw esabinan bul elektron jup teriselektrleniwshiligi joqari bolg’an atom ta’repke jiljiydi.

Na:Cl  Na ⁺  Cl ^-   Na - e  Na ⁺

Cl + e  Cl ^-

Kovalentli ha’m ionli baylanislar payda boliw mexanizmleri usas

bolip, uliuma elektron jubinin’ polyarlaniw da’rejesi menen pariqlanadi. Eger    0 bolsa, polyarsiz kovalentli baylanis 0 <   0,7 < 4 bolsa, polyarli kovalentli baylanis, 0,7 > 4 ion baylanis.

Ion baylanisli birikpeler qiyin suyiqlanatug’in qatti zatlar. As duzi NaCl tin’ suyiqlaniw temperaturasi T _suyiq  800  ⁰C, KCl diki T _suyiq 768 ⁰C. Ion baylanisli zatlardin’ suwli eritpeleri, ha’tteki suyiqlanbalari elektr tokin jaxsi o’tkeredi.

Ion baylanis ionlarara o’zara ta’sir na’tiyjesinde payda boladi.

Har qaysi iondi zaryadlang’an shar dep ataw mu’mkin. Ionnin’ ku’sh maydani

fazada ha’mme bag’darda bir tegiste tarqala aladi, yag’niy o’zine qarama-qarsi zaryadli iondi ha’r qanday bag’darda da bir tegis tarta aladi. Demek, ion baylanis qa’siyetin ko’rsetpeydi. Bundan tisqari, on’ ha’m teris ion o’zara birikken bolsa d, har bir ion o’zine qarama-qarsi zaryadli basqa ionlardi da o’zine tarta aladi. Demek, ion baylanis toyinuwshan’liq qa’siyetine iye emes.

Ion baylanis toyiniwshan’liq qa’siyetlerine iye bolmag’ani ushin ha’r qaysi ion a’trapinda maksimal mug’darda qarama-qarsi zaryadli ionlar boladi. Ionlardin’ maksimal mug’dari kation ha’m anionlar radiuslarinin’ bir-birine salistirg’anda u’lken-kishiligine baylanisli. Ma’selen, Na⁺  ioni a’tirapinda en’ ko’p 6 Cl ^-  ioni Cs ⁺ ioni a’trapinda bolsa ko’bi menen 8den Cl ^-  ioni boladi.

Biri on’, biri teris ionnan iba’rat ion baylanisli molekulalar a’dettegi sha’rayatta jeke-jeke halda bar bola almaydi. Olar o’zara birigip ju’da’ ko’p molekulalardan iba’rat kristallardi payda etedi. Sonin’ ushin NaCl, CsCl emes, Na _nCl_n ; Cs_nCl_n  jaziw durislilaw boladi.

İonlıq baylanıs I, II h’a’m VII, I, II h’a’m VI gruppa elementlerinin’ birikpelerinde payda boladı.

Mısalı, NaCI Na⁺ + CI^-

NaCI, KNO₃, CsF, AI₂(SO₄)₃ h’.t.b.