Ximiyaliq baylanistin' tu'rleri zatlardin' du'zilisi

Ximiyaliq baylanistin' tu'rleri zatlardin' du'zilisi



XIMIYALIQ BAYLANISTIN' TU'RLERI
ZATLARDIN' DU'ZILISI
Jobasi:

1. Ximiyaliq baylanistin' tu'rleri.

2. Du'zilis formulalari.

3. Zatlardin' kristall ha'm amorf halati.

X imiyal baylanis haqqindag'i ta'liymat — ha'zirgi ximiyanin' tiykarg'i ma'selelerinin' biri. Bul ta'liymatti bilmey turip ximiyaliq birikpelerdin' tu'rlerin, olardin' kelip shig'iw sebeplerin, payda boliw mexanizmin, du'zilisin ha'm reaktsiyag'a kirise aliw qa'siyellerin tu'sinip bolmaydi.

Atomnin' sirtqi energetikaliq qabatinda birden segizge shekem eleklron boliwi mu'mkin. Eger atomnin' sirtqi qabatindag'i elektronlar sani sol qabatqa siydira alatug'in en' ko'p elektronlar sanina ten' bolsa, onday jag'dayda bunday qabat tamamlang'an qabat delinedi. Tamamlang'an qabatlar ju’da' bekkemligi menen pariq qiladi. Inert gazlardin' atomlari sirtqi qabatlari mine sonday qabatlardan.

Geliydin' sirtqi qabatinda eki elektron (s²), qalg'an gazlerdikinde — 8 den elektron (ns² np⁶) boladi. Basqa elementler atomlarinin' sirtqi qabatlari tamamlanbag'an ha'm o'z-ага ximiyaliq ta'sir protsesinde olar tamamlang'an halatqa — tolisqan halatqa o'tedi.
Ximiyaliq baylanislar kovalent, ionli, metall ha'm vodorodli baylanislarg'a bo'linedi.
Elektronlar juplari sebepli ju'zege keletug'in ximiyaliq baylanis kovalent baylanis delinedi. Bul eki elektronli ha'm eki orayli (eki yadroni uslap turadi) baylanis. Kovalent baylanisli birikpeler gomeopolyar yamasa atom birikpeler delinedi.

Ximiyaliq baylanis xarakterli atomlardin' du'zilisine ha'm qa’siyetlerine baylanisli boladi. Ximiyaliq baylanistin' qa'siyetlerin ko'p jag'inan teris elektrleniwshilik dep atalg'an atomlardin' qa'siyetlerine uqsaydi.

Ximiyaliq element atomi o'zinin' sirtqi qabatlarin toliqtiriw usilin basqa atomlardan elektronlardi tasip aliw qa'siyeti teris elektrleniwshilik dep ataladi. Elementte bul qa'siyet qansha ku'shli berilgen bolsa, bul element sonsha ko'p teris elektrlengen boladi.
Ximiyaliq baylanistin' ha'r qaysi atominin' juplaspag'an elektron esabinan payda boladi. Juplaspag'an elektronlar baylanisip, uliwma elektronlar jubin payda etedi, ol bo'listirilgen jupliq delinedi.
Kovalent baylanistin' eki tu'ri: polyarli ha'm polyarsiz baylanis bar.