Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тиббий таълимни ривожлантириш маркази

Qo‘l-oyoq skeleti. Baliqlarning juft ko‘krak va qorin suzgich qanotlari harakat a’zolaridir. Juft suzgich qanotlari filogenetik jihatidan yangi bo‘lgan tuzilmalardir. Kurak suzgich qanotlari yelka kamari orqali umurtqa pog‘onasiga, qorin suzgich qanotlari esa chanoq kamariga birikadi. Aksariyat ko‘pchilik baliqlar suzgichi ularda tayanch vazifasini emas, balki harakat vazifasini bajaradi. Amfibiyalarning ajdodlari bo‘lmish panja qanotli baliqlardagi suzgichlar tayanch vazifasini o‘tagan. Baliqlar evolutsiyasida suzgichlarni tashkil etuvchi suyakchalar birikib yaxlitlashadi. Buning natijasida suzgich birmuncha harakatchan bo‘g‘imlar hosil qiladi va ularning harakat turlari murakkablashadi. Umurtqali hayvonlarga xos bo‘lgan besh panjalik, asosan panja qanotli baliqlar suzgichidagi ko‘pchilik mayda suyaklar qo‘shilib, yaxlitlanib, ularning harakatchan birlashishidan boshlanadi. Asosiy o‘zgarish skeletning distal qismida ro‘y bergan. Qadimiy umurtqalilarning tuban vakillari 7 ta panjali bo‘lganlar. Quruqlikka chiqish munosabati bilan chetki panjalar reduksiyalangan. Shu bilan birga quruqlikda yashovchilarda proksimal qismidagi suyaklar – yelka, bilak, shuningdek distal qism suyaklari hamda panjalar ham uzayadi. O‘rta qism suyaklari kaltalashadi. Reptiliyalarning oyoqlari xuddi amfibiyalarnikidek besh barmoqli tipda tuzilgan, lekin ba’zi vakillarda, masalan ilonlarda oyoqlar reduksiyalanib ketgan, qushlarning oldingi oyoqlari uchishga moslashgan qanotlarga aylangan. Yelka kamarida o‘mrov suyagi, uchburchaksimon uzun kurak suyagi va uning oldida tumshuqsimon suyak joylashgan har ikki o‘mrov suyaklari yoy hosil qilib birikadi. Qanotlarining skeletida barcha umurtqalilar uchun xos bo‘lgan suyaklar mavjud. Bu esa qushlar qanotining umurtqalilarning oldingi oyog‘iga gomologik ekanligidan dalolat beradi. Orqa oyoq skeletida yirik katta boldir suyagi va kichik qoldiq shaklidagi boldir suyagi bor. Ular kaft oldi va kaft suyaklari bilan birlashadi.