Kenja tip Traxeyalilar (Tracheata)

Mavzu: Ko’poyoqlilar (Myriapoda) sinfi

Tip

Bo’g’imoyoqlilar (Arthropoda)

Bo’gi

Kenja tip

Traxeyalilar (Tracheata)


Sinf



Ko’poyoqlilar(Myriapoda)


Kenja sinf


Simfillar

(Symphyla)

Pauropoda (Pauropoda)



Ikki juft oyoqlilar (Diplopoda)

Laboyoqlilar (Chilopoda)

Tashqi tuzilishi	Kopoyoqlilar tanasi chuvalchangsimon bolib, yaxlit bosh, bogimlarga bolingan gavdadan iborat. Tana bogimlari soni har xil boladi. Bosh bo’limi gavdadan ajralib chiqqan akrondan va u bilan qo’shilib ketgan tana bo’g’imlaridan hosil bo’lgan. Boshida bir juft moylovlari, yuqori jag’lar - mandibulalar va bir yoki ikki juft pastki jag’lar — maksillalar bo’ladi. Moylovlari tuyg’u va hid bilish vazifasini bajaradi. Og’iz organlarining tuzilishi har xil sistematik guruhdarda farq qiladiTuban kopoyoqlilar gavda bogimlari gomonom boladi. Kopoyoqlilar oyoqlari ham bir xil tuzilgan bogimlarga bolingan. Yurish oyoqlari uchki qismi tirnoqqa aylangan. Laboyoqlilarning birinchi juft oyoqlari yirik, asosiy bogimi yogon, uchki bogimi ilmoqqa oxshash boladi. Jagoyoqlar, ya'ni laboyoqlar deb ataladigan bu oyoqlar asosida zahar bezi boladi. Bu oyoqlar yordamida hayvon oz oljasini tutadi va zaharlaydi. Kopoyoqlilar kutikulasida himoya vazifasini bajaruvchi juda kop teri bezlari boladi.
Hazm qilish sistemasi	Togri nay shaklidagi ichakdan iborat. Ogiz teshigi boshining ostki tomonida, ogiz boshligiga uch juft solak bezlari ochiladi. Orta ichagi ancha uzun, orqa ichagi kalta boladi. Kopchilik turlari yirtqich, ayrimlari otxor yoki saprofit.
Ayirish sistemasi	Tana boshligida joylashgan ikki juft uchi berk malpigi naychalaridan iborat. Naychalarning ikkinchi uchi ichak boshligiga orta va orqa chegarasida ochiladi. Qorin tomiri boylab joylashgan limfatik bezlar va tana boshligidagi yog tanachalari qattiq mahsulotlarni ajratadi.
Nafas olish sistemasi	Traxeya havo naychalaridan iborat. Traxeyalar shoxlanib, barcha toqimalarga boradi. Qorin tomonda traxeyalar alohida teshik stigma bilan tashqariga ochiladi. Har bir tana bogimda odatda bir juftdan, ba'zan ikki juftdan (ikki juft oyoqlilar) yoki har ikki bogimda bir juftdan (laboyoqlilar) boladi.
Qon aylanish sistemasi	Ichakning ustida joylashgan naysimon kop kamerali yurakdan va yurak kameralaridan chiqadigan qon tomirlaridan iborat. Gemolimfa qon tomirlaridan tana boshligi suyuqligiga quyiladi, u yerdan ostiylar orqali yana yurakka keladi.
Nerv sistemasi	Bosh miya (halqumusti gangliy), halqumni orab olgan konnektiva va qorin nerv zanjiridan iborat. Har bir bogimda 1-2 juft gangliy boladi. Antennalar tuygu va hid bilish vazifasini bajaradi. Kopchilik kopoyoqlilar moylovlari asosida temeshvar organlar xemoreseptorlar, boshida 2-4 ta yoki koproq oddiy kozchalar, ayrimlarida fasetkali kozlar rivojlangan.
Ko’payishi	Kopoyoqlilar ayrim jinsli. Kopchilik erkaklarida kopulyativ organi bolmaydi, uruglarini bir tomchi suyuqlikka yoki spermatoforga qoyadi. Urgochilari esa uni jinsiy yoliga solib qoyib, tuxumini tuproqqa qoyadi. Kostyankalar tuxumini tanasi bilan orab oladi. Laboyoqlilar ozgarishsiz rivojlanadi. Ayrim laboyoqlilar va ikki juft oyoqlilar anamorfoz orqali rivojlanadi, ya'ni tuxumdan chiqqan lichinkasining tana bogimlari toliq bolmaydi.