Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номли ўзбекистон

Жиноий жавобгарликдан ва жиноий жазодан озод қилиш асослари. 
Жиноят 
қонунчилигининг асосий вазифаси, мақсади жиноят содир қилган шахсларни жазолаш эмас, балки 
жиноят содир қилган шахсларни аҳлоқан тузатиш, жиноят содир этилишининг олдини олишдир. 
Шу сабабли ҳам жиноят қонунчилигида жиноят содир қилган шахс айбига иқрор бўлган, 
келтирилган зарарни бартараф қилган ҳолларда, шунингдек биринчи марта жиноят содир қилинган 
ҳолларда ва қонунда белгиланган бошқа ҳолларда жиноий жавобгарликдан ва жазодан озод 
қилишни кўзда тутади. 
Ўзбекистон республикаси жиноят кодексининг ўн иккинчи бобида (64-68 моддалари) 
жавобгарликдан озод қилишнинг қуйидаги турлари кўрсатилган: 

жавобгарликка тортиш муддатининг ўтиб кетганлиги; 

қилмиш ёки шахс ижтимоий хавфлилигини йўқотганлиги; 

айбдор ўз қилмишига чин кўнгилдан пушаймонлиги; 

жабрланувчи билан айбдор ярашувга келишганлиги; 

жиноят содир қилган шахснинг касаллиги; 

амнистия акти асосида. 
Ўзбекистон республикаси жиноят кодексининг ўн учинчи бобида (69-76 моддалари) жазодан 
озод қилишнинг қуйидаги турлари кўрсатилган: 

жазони ижро этиш муддати ўтиб кетганлиги; 

шахснинг ижтимоий хавфлилик хусусиятини йўқотганлиги; 

айбдорни чин кўнгилдан пушаймонлиги; 

шартли ҳукм қилиш; 

жазони ўташдан муддатидан илгари шартли озод қилиш; 

жазони енгилроғи билан алмаштириш; 

касаллик ёки меҳнат қобилиятини йўқотганлиги оқибатида жазодан озод қилиш: 

амнистия акти ёки афв этиш асосида жазодан озод қилиш. 
Вояга етмаганлар жавобгарлигини хусусиятлари. 
Мамлакатимиз жиноят қонунчилиги 
вояга етмаган шахсларнинг ёшга оид хусусиятларини ҳисобга олган холда улар тмонидан содир 
қилинган жиноятлар учун алоҳида жавобгарлик қоидларини белгилаган.
Жиноят кодексининг Умумий қисми олтинчи бўлими айнан вояга етмаганлар жавобгарлиги 
хусусиятларига бағишланган бўлиб, ўн саккиз ёшга тўлмасдан жиноят содир қилган шахсларга 
қуйидаги жазолар қўлланиши мумкин: 

жарима; 

ахлоқ тузатиш ишлари; 

қамоқ; 

озодликдан маҳрум қилиш. 
Ўн саккиз ёшга тўлмасдан жиноят содир қилган шахсларга нисбатан қўшимча жазолар 
тайинланиши мумкин эмас. 
Вояга етмаган шахсларга нисбатан жазо тайинлашда жиноят кодексида белгиланган 
жазоларнинг маълум бир қисми олинади. Масалан, жарима жазосида жариманинг миқдори энг кам 
ойлик иш ҳақининг беш бараваридан олти юз бараваригача бўлса, вояга етмаганларда жарима 
жазосининг миқдори энг кам ойлик иш хақининг икки бараваридан йигирма бараваригача 
миқдорда тайинланади. 

---

103 
Бундан ташқкари суд вояга етмаганларга жазо тайинлашда унинг ривожланганлик даражаси, 
турмуш шароити, тарбияси, соғлиги, жиноят содир қилишда катталарнинг иштироки масласига 
жиддий эътибор қаратади. 
Вояга етмаганлар жавобгарлигининг яна бир ўзига хос хусусияти вояга етмаган шахс биринчи 
марта жиноят содир қилганида уни жазо қўлламасдан тузатиш мумкин деб ҳисоблаш учун асослар 
мавжуд бўлганида, жавобгарликдан озод қилиш имкониятининг яратилганидир. Бунда вояга 
етмаганлар ишлари билан шуғулланувчи комиссия улар билан шуғуланади.
Агар вояга етмаган шахс ривожланишида ўз ёшига нисбатан анча орқада қолган бўлса ва 
содир этган қилмишининг аҳамиятини тўла англай олмаган бўлса суд жазо ўрнига қуйидаги 
мажбурлов чораларини қўллаши мумкин: 

суд белгилайдиган шаклда жабрланувчидан узр сўраш; 

ўн олти ёшга тўлган шахс зиммасига етказилган зарарни ўз маблағи ҳисобидан ёки 
меҳнати билан тўлаш ёки бартараф қилиш мажбуриятини юклаш; 

вояга етмаганни махсус ўқув-тарбия муассасага жойлаштириш.