‘zbekiston respublikasi L,1y va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

V itam inlar- vitam inum
- (latincha 
vita 
- hayot va amin NH 
gmppasi) 
darmondori 
- inson, hayvonlar va o'sim liklar orga- 
nizmining hayotiy faoliyati uchun zarur moddalardir, ular modda al- 
mashinuvida muhim rol o'ynaydilar. Vitaminlarni kashf etilishi rus

---

mIimii N I I unit) noini bilan bog‘liq. U oziq-ovqat mahsulotlarida 
linyol in'liun /.;iiur boMgan qandaydir moddalar borligini 1880-yilda 
l и 
11
iltnlaiila isbollab berdi.
N I 1 ,unin qaym og‘i olinmagan sut bilan boqilgan oq sichqonlar- 
iiiii^i *tog‘lom va yaxshi o ‘sganligini, sut tarkibidagi asosiy moddalar 
•mihr.liinasi 
oqsil-kazein, yog‘, sut qandi, tuz va suv aralashmasi 
I'llun boqilgan oq sichqonlami esa nobud b o ‘lganligini aniqlagan 
>liii lajriba asosida tabiiy sutda tirik organizmlar uchun zarur yana 
i|niuliiydir biologik faol moddalar borligini taxmin qilgan.
Mu o'sha davrlarda fanga nom a’lum birikmalarga nisbatan “vi- 
ЬпииГ' terminini qoilashni polyak olimi K. Futk 1912-yilda taklif 
I’lgiin. Vitaminlar inson organizmiga asosan oziq-ovqatlar bilan 
kiimli Dcmak, vitaminlar tirik organizmlar uchun muhim ahami- 
Vuli bo'lgan, turli kimyoviy tuzilishiga ega b o ig a n organik birik- 
iiiulaidir. Oqsil. yog‘ va uglevodlarga nisbatan kam miqdorda ta- 
liih i-liladigan bu birikmalar fermentlar molekulasi tarkibiga kirib, 
lo'i|iinalaidagi moddalar almashinuvida faol ishtirok etadi. Hozirgi 
Iuiу Ida 40 ga yaqin vitaminlar aniqlangan va ularning har biri o ‘ziga 
ном li/iologik vazifani bajaradi. Agar uzoq payt kundalik ovqat 
I
111
к ihida biron-bir vitamin yetishmasa, uning organizmda bajaradi- 
gun liinksiyasi buziladi va vitamin yetishmovchiligi kelib chiqadi.
Inson va hayvonlar organizmiga vitaminlar faqat ovqat bilan kir- 
gan i uchun oziq - ovqat tarkibida ularning kam b o ‘lishi yoki butunlay 
bo'lm asligi 
gipovitaminoz
va 
avitaminoz
deb ataladigan og‘ir kasal- 
hklami vujudga keltiradi. Agar inson organizmida biror vitaminni 
mullaqo b oim asligi 
avitaminoz,
uning miqdori kamaysa 
gipovita-
niinoz,
me’yoridan ortib ketsa 
gipervitaminoz
deb ataladi. Bu ho-
lulli....... har birida o ‘ziga xos kasallik alomatlari namoyon b o ia d i,
ulin gipovitaminoz A, avitaminoz S va hokazolar ko'rinishida nom- 
Innadi I lamina vitaminlaming kimyoviy tuzilishi aniqlanganligiga 
va kimyoviy nomga ega b o iish ig a qaramasdan hozirgacha ular ak- 
sariyat lot in alfaviti harfi bilan ifodalanib kelinmoqda.
Vitaminlar odatda, ikki sinfga - suvda eriydigan va yog‘da eriy- 
digan vitaininlarga bo‘lib o ‘rganiladi. Suvda eriydigan vitaminlarga 
askorbin kislotasi (S vitam ini), V guruh vitam inlari, y o g ‘da

---

eriydigan vitaminlarga retinol (A vitamini) kalsiferol (D vitamini), 
tokoferol (E vitamini), filloxinon (K vitamini) kiradi [30].