Vitaminlar (lot. Vila hayot va amin, hayot aminlari) tirik organizmda juda muhim biokimyoviy va fiziologik funksiyalarni bajaradigan yuqori molekulali birikmalar. Vitaminlar lotin alifbosidagi А, В, C, D

Vitaminlar (lot. Vila - hayot va amin, hayot aminlari) - tirik organizmda juda muhim biokimyoviy va fiziologik funksiyalarni bajaradigan yuqori molekulali birikmalar. Vitaminlar lotin alifbosidagi А, В, C, D, E va boshqa bosh harflar orqali ifodalanadi.

A
B
C
D
E
K
Vitaminlarni o‘rganishga rus olimi N.I. Lunin asos solgan. Bu terminni 1912-yilda polyak olimi K. Funk taklif etgan. Organizmda vitamin yetishmasligi avitaminoz deyiladi. Vitaminlar organizmda sodir bo‘ladigan kimyoviy reaksiyalarni kuchaytiradi va oziq moddalar o‘zlashtirilishiga ta’sir ko'rsatadi. Fermentlar tarkibiga kirib, ularning normal funksiyasi va faolligini ta’minlaydi. Organizmda vitamin yetishmaganida moddalar almashinuvi izdan chiqib, odamning mehnat qobiliyati, yuqumli kasalliklarga chidamliligi pasayadi. Vitaminlar organizmga juda kam miqdorda (sutkada bir necha mkg dan bir necha mg gacha) kerak. Ular organizmda sintezlanmaydi yoki juda kam sintezlanadi.

Odam organizmi vitaminlarni, asosan, o‘simlik va hayvon mahsulotlaridan oladi. Organizmda ayrim vitaminlaming hosil bo’liishida ichakda yashovchi mikroorganizmlar katta ahamiyatga ega. O'simliklarda vitamin hosil qiluvchi moddalar - provitaminlar (masalan, karotinoidlar) bor. Odam va hayvonlar organizmida ulardan vitaminlar hosil bo‘ladi.

Vitaminlar 2 turga bo’linadi.
Yog’da eriydigan vitaminlar
Suvda eriydigan vitaminlar

A,D, E,K
B guruhi,
PP,C
A
A
A vitamini, asosan, baliq yog‘i: sariyog‘, sut, tuxum sarig‘i, baliq ikrasi va boshqa hayvon mahsulotlarida mavjud. O‘simliklardan sabzi, ismaloq, pomidor, o‘rik va qizil garmdorida bu vitaminni hosil qiladigan karotin moddasi bo'ladi. A vitamini organizmning o‘sishi va rivojlanishiga ta’sir ko'rsatadi. Bu vitamin yetishmaganida ko‘pincha shabko‘rlik paydo bo‘ladi. Bolalar ovqatida A vitamini yetishmaganida ularning bo'yi va sochlari yaxshi o'smaydi, tishlarining shakllanishi buziladi. 0‘pka va ichakning jarohatlanishi kuzatiladi. Odam har kuni 1 g ga yaqin A vitamini iste’mol qilishi lozim.
B guruhi vitaminlari
B1
B2
B1
B1 vitamini boshoqli va dukkakli ekinlar donida va tuxum sarig'ida, oz miqdorda ayrim sabzavot va mevalarda, ya’ni ismaloq, sabzi, karam, piyoz va olma mevasida bo'ladi. Ovqatda B] vitamini yetishmaganida beri-beri kasalligi kelib chiqadi.Bunda nerv sistemasi o’zgarishi natijasida nerv tolalari falajlanadi,terida sezuvchanlik oldiniga kuchayadi,so’ngra yo’qoladi,oyoq-qo’l muskullarining harakati kuchsizlanadi.Odam oyog’ini yaxshi ko’tara olmaydi.
B2
B12
B12 vitamini biologik o‘ta faol modda. Metionin aminokislotasi, nuklein kislotalar sintezi, qon hosil bo‘lishida ishtirok etadi. Bu vitamin tanqisligi, odatda, oshqozon-ichak kasalliklari ta’sirida umng ichak orqali so‘rilishining buzilishi natijasida kelib chiqadi. B12 vitamini, asosan hayvon mahsulotlari bilan organizmga tushadi, bakteriyalar ishtirokida odam ichagida ham oz miqdorda sintezlanadi. Bu vitamindan tibbiyot, chorvachilik va parrandachilikda keng foydalaniladi. B12 vitamini yetishmasa kamqonlik paydo bo'ladi.
D Vitamin
D vitamini. Bu vitamin organizmda kalsiy va fosfor almashinuvi, umuman suyaklanish jarayonida katta ahamiyatga ega. Bu vitamin yetishmaganida, orga­nizmda kalsiy va fosfor almashinuvi buzilishi oqibatida bolalarda raxit kasalligi paydo bo‘ladi. Raxit bilan og'rigan bolaning suyaklari to‘g‘ri shakllanmaydi, oyoqlari qiyshiq o‘sadi, qorni kattalashadi. Baliq yog‘i, jigar, sariyog1, baliq ikrasi, tuxum D vitaminiga boy bo‘ladi. Quyosh nuri ta’sirida odam terisida D vitamini sintezlanadi. Shuning uchun yosh bolalarni ertalab va kechqurunlari ochiq havoda sayr qildirish lozim.
C
C vitamini moddalar almashinuvida ayniqsa oqsillar va uglevodlar almashinuvida muhim rol o’ynaydi.Uning etishmasligi sababli singa kasalligi kelib chiqadi.Bu kasallik odamda umumiy holsizlik,tez charchash,milklarning shishib bo’shashib qolishi,tishlarning qimirlab tushib qolishi,uni tish cho’tka bilan tozalaganda milk qonashi kuzatiladi.Bu vitamin ho’l mevalarda,ko’katlarda,savzavotlarda,ayniqsa limon,apelsin,mandarin,karam,pomidor,piyoz,tarkibida ko’p bo’ladi.

• Mustahkamlash uchun savollar:
• Organizmda D vitamin etishmasa qanday kasallik kelib chiqadi?
• C vitamin qaysi mahsulotlarda ko’p bo’ladi?
• Yog’da qaysi vitaminlar eriydi?
• Vimaninlarni 1-bo’lib qaysi olim aniqladi?
• Vitamin so’zining ma’nosi nima?
• Vitaminlarning necha turi bor?