P- elementlar kimyosi. Davriy sistemaning uchinchi asosiy guruxcha elementlarining umumiy xarakteristikasi

P- elementlar kimyosi. Davriy sistemaning uchinchi asosiy guruxcha elementlarining umumiy xarakteristikasi

p- elementlar kimyosi. Davriy sistemaning uchinchi asosiy guruxcha elementlarining umumiy xarakteristikasi.

• 
  III A – guruh elementlarining umumiy tavsifi.
  
• 
  B ning tavsifi va olinishi.
  
• 
  Al ning tavsifi va olinishi.
  

Bor guruxchasi elementlari birikmalarda +3 oksidlanish darajasini namoyon qiladi. Faqat talliy +3, +1 oksidlanish darajalarini namoyon qila oladi. Buning sababi elementlarning atom radiuslari

B-Al-Ga-In-Tl qatorida ortib borishidir.

Atom radiusi ortgan sari S - elektron orbitallari bilan p - elektron orbitallari orasida energiya farqi orta boradi. SHuning uchun talliyninng 6p - elektroni birinchi valent elektronga aylanib (Tl+1), keyin 6s2 - elektronlari ximiyaviy bog’lanishda ishtirok etishi tufayli Tl+3 xolatga o’tadi.

Bu guruxcha elementlarining tartib rakami (Z = 5) V dan (Z = 81) Tl gacha ortib borishi bilan ularning oksid va gidroksidlari asosli xossalari kuchayib, kislotalik xossalari kuchsizlanib boradi.

Masalan: bor oksidi faqat kislotali xossalarini namoyon qiladi, alyuminiy oksidi amfoter, qolgan oksidlar (Ga2O3, In3O3, Tl2O3) asosli xossalarni namoyon qiladi. H3BO3 kislotadir, Al(OH)3 amfoter gidroksiddir. Bu qatordagi qolgan gidroksidlar kislotalarda eriydi. Buning sababi: Al+3 dan Tl+3 -ga o’tgan sayin ion radiuslari kattalashib borishidir.

Element Xossalari	B(z=9)	Al (17)	Ga(35)	In(53)	Tl (85)
Tashki elektron formulasi	2s22p1	3s23p1	4s24p1	5s25p1	6s26p1
Zichligi, g/sm3	2.34	2.70	5.91	7.31	11.83
Suyuk. temp. 0C	2400	660	29.8	156	303
Kaynash tem. 0C	2550	2500	2000	2300	1457
Atom radiusi, nm	0.091	0.143	0.139	0.166	0.171
Ion (E-) radiusi, nm	0.02	0.057	0.062	0.092	0.105
Elektromanfiyligi	1,0	1,5	1,6	1,7	1,8
Oksidlari	B2O3	Al2O3	Ga2O3	In2O3	Tl2O3
Gidroksidlari	H3BO3	Al(OH)3	Ga(OH)3	In(OH)3	Tl(OH)3

Borning tabiatda tarqalishi: bor asosan birikma xolida tarqalgan bo’lib, ular qatoriga: Na2B4O7*10H2O - bura, Na2B4O7*H2O - kernet, H3BO3*4H2O - sasolin. Borning yer po’stlog’idagi miqdori 5*10-4 %. Ikki izotop 10B (19,6%) va 11B (80,40%) ko’rinishidan iborat.