Ill BOB
m u m OK 0 ‘SIMLIKLARNING SHIFOBAXSHILIGIN1
\ 11 AM INI,Л К VA BIOLOGIK FAOL MODDALARGA
BOG‘LIQLIGI
O 'simliklarda organik va noorganik moddalar mavjud b o ‘lib,
i i
I
i i i
o'sim likni (erapevtik samarasini aniqlab beradi. Har bir dori-
vdi o'simlik keng spektrdagi shifobaxshlik xususiyatiga
ega b o iib ,
lining bu xususiyatini tarkibidagi kimyoviy birikmalar va mikroele-
iiKMilliit belgilab beradi. Bir o'sim likdan olingan fitopreparat bir
puytning o'zida ham og‘riqni qoldiruvchi, ham sedativ, ham kardi-
itlo^.ik la ’sirga ega bo‘lishi mumkin.
Dorivor o'sim liklar sintetik dorilarga qaraganda kam asorat
qoldinidi, kamdan-kam hollarda allergik reaksiyalar chaqiradilar.
I lu/ii).',i paytda MDH mamlakatlarida o'sim liklardagi fiziologik faol
inoddalarni aniqlash fitokimyoviy usulda keng o'tkazilm oqda, 6000
o'simlikning alkaloidli tarkibi, 2000 o'sim likning glikozidli tarkibi,
100(1 o'sim likning saponinli tarkibi, 1000 ga yaqin o'sim likning fla-
vonoidli tarkibi va 4000 dan oshiq o'sim likning
efir moyli tarkibi
litokimyoviy usulda o'rganilgan [25].
Ushbu tadqiqotlar natijasida alohida o'simliklardan ajratib olin
gan ta ’sir etuvchi moddalari asosida samarali dorivor vositalar yara-
lilgan va tibbiyot amaliyotiga muvaffaqiyatli tatbiq etilgan. Masalan,
yiuim butasimon sekurinegi o'sim ligidan sekurinin alkaloidi, oddiy
mordovnik o'sim ligidan exinopsin alkaloidi, kulrang jeltushnik
o'simligidan erimizin yurak glikozidi, kavkaz moroznigi o'sim li-
gidnn
korelborin yurak glikozidi, kendir o'sim ligidan simarin yurak
gliko/uli ajratib olingan va ular asosida samarali dorivor vositalar
tayyorlangan. Keyingi yillarda dorivor o'sim liklar xomashyosi aso
sida yaratilgan preparatlar tibbiyotga keng tatbiq etildi, ularga tinch-
lanliruvchi (sedativ) xususiyatga ega arslonquyruq va passiflora
o'sim ligi asosida tayyorlangan preparatlar, markaziy asab tizimini
stiinulyatorlari
maraliy ildizi, baland zamanixa, manjuriya araliya-
si o'sim liklari asosida tayyorlangan preparatlar, evkommiya, daur
klopogoni, astragal,
kavkaz dioskoreyasi, va boshqa o'sim liklar
xomashyosi asosida tayyorlangan preparatlar kiradi. [25].
Ratsional o ‘tkaziladigan fitotcrapiya buzilgan modda alma-
shinuvini tiklaydi, asab tizimi faoliyatini normallashtiradi, arterial
qon bosimini stabillashtiradi. Shunday qilib, dorivor o'sim liklarning
shifobaxshligi ularning tarkibidagi
bir qator kimyoviy birikmalar,
biologik faol moddalarga bog‘liq bo‘lib, ular o'sim likning asosiy
farmaterapevtik ta’sirini belgilab beradi.
16-asrda Yevropada yashagan dorishunos Paratsels hayotiy ja-
rayonlaming asosi kimyoviy jarayonlardir, shu sababli ham kim-
yoning va kimyoviy birikmalaming asosiy vazifasi kasalliklami
davolashdir degan xulosaga kelgan. 0 ‘simliklaming kimyoviy tar
kibini o'rganishda shved dorishunosi K. Sheele (1742-1786)
ilmiy
izlanishlar olib bordi. Kimyo va farmatsiya rivojiga o ‘z hissasini
qo'shdi. 18-asrda kimyo fani M.V. Lomonosov va A.L. Lavuaze il
miy ishlarining natijalari asosida rivojlandi.
1806-yilda dorishunos F. Sertnyumer ko'knoridan toza holda
gi morfin alkaloidini ajratib olishga muvaffaq b o id i, uning tinch-
lantiruvchi va uxlatuvchanlik xususiyatlarini aniqladi va tibbiyot
amaliyotiga keng miqyosda qo'llash uchun tavsiya etdi. 19-asrda
Yu. Libix va F. Veler tomonidan o'sim liklarda uchraydigan biologik
faol moddalar kashf qilindi va ular glikozidlar deb ataldi. Hozirgi
paytda glikozidlar va alkaloidlar shifobaxsh o'sim liklarning muhim
ta ’sir etuvchi moddalari hisoblanadi.
XX asrda kimyo fanining rivojlanishi
oqibatida yangi moddalar
kashf qilindi, ularning farmakologik xususiyatlari o'rganildi. Ularga
vitaminlar, alkaloidlar, glikozidlar, pektinlar, organik kislotalar, fla-
vonoidlar, saponinlar va oshlovchi moddalar kiradi. O'sim liklarda
vitaminlar mavjudligini va ularning inson sog'lig'idagi roli m a’lum
bo'lgach, dorivor o'sim liklam i o'rganishning yangi sahifalari ochil-
di.
Do'stlaringiz bilan baham: