‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

68-mashq. Matnni o‘qing. Sodda va murakkab kesimlami aniqlab,
ularni daftaringizga ko‘chirib yozing.
SENI SO G TN D IM
Yo‘q! Sog‘indim desam nojoiz bo‘lar, chunki sen doimo men bilan 
birgasan. M en chin dildan, hamisha birga boiishim izni, hech qachon 
bir-birimizdan yiroqlashmasligimizni istayman.
Sen bilan qanchalik baxtiyor ekanligimni, bor ovozim bilan dunyo- 
larni larzaga solgim kelayotganini so‘z bilan ta ’riflashga ojizman.
N e-ne insonlar senga yetisholmay ketdilar. Sening jamolingni ko'rmoq 
niyatida butun umrlarini baxshida etdilar.
M en esa, ana shunday ulkan baxt egasiman!
Zero, sen insoniyatning eng buyuk orzusisan!
Ko'zlarida yosh bo‘lsa-da, yuragida bardosh bilan sen uchun yashayot- 
ganlarning orzusisan!
Barcha jabr-u sitamlardan o ‘tib, endigina seni qo‘lingdan tutgan, seni 
yo‘qotib qo‘ymaslik maqsadida butun vujudi bilan sen uchun yashayotgan- 
larning orzusisan.
Sen buyuklar ichra buyuk boiishing uchun jon fido aylamoqqa tayyor 
turganlaming orzusisan.
H ar tong uyg‘onib men bilan birga ekaningni his qilganimda ko‘zlarim 
quvnab ketadi.
475

---

Tongdagi go'zalligingni m enga k o ‘z-k o ‘z qilganingda, baxtdan, 
quvonchdan kundan kun m u n aw ar oy kabi to ‘lib borayotgan yorug
1 
jamolingni ko‘rganimda yuragim yayrab ketadi.
Sen baxtsan! Sen shodliksan! Sen yom g‘ kelajaksan!
Men seni sevaman, Mustaqillik!
(Shavkat To ‘rayev)
1J-DARS.
EGA VA K E SIM N IN G M OSLASHUVI
Darsning maqsadi: 
gapda ega bilan kesimning moslashuvi hamda
moslashmaslik hollari haqida о ‘quvchilarda ко ‘nikma hosil qilish.
R E J A :
1. Kesimlik shakllarining egaga mos kelishi.
2. Kesimlik shakllarining ifodalanmay qolish holatlari.
J
 
1-topshiriq.
Kesimlik shakliga qarab bo‘sh katakni mos so‘z 
bilan toidiring. N im a uchun shu so‘z bilan to ‘idirganingizni ayting.
a) 
— talabaman.
b) I_________ j — sayraydi.
d) I_________ I — ishlaysiz.
fL) 
Esda saqlang. 
Ega kesim bilan grammatik va mazmun tomondan
w
bog'langanligi uchun doimo kesimning shakliga mos shaklda turadi.
Eganing kesim shakliga mos (shaxs-son) shaklda kelishiga moslashuv
deyiladi.
Masalan, yuqorida keltirilgan 
talabaman
kesimi birinchi shaxs birlikda 
turganligi uchun uning egasi ham birinchi shaxs birlikdagi olmosh bo'ladi. 
Yoki 
ishlaysiz
kesimi IT shaxs ko'plik (hurmat) shaklida turganligi uchun 
u faqat 
siz
so‘zini tanlaydi va bu so‘z ega vazifasida keladi.
Kesim bilan ega ba’zan son shakli bo‘yicha moslashmasligi mumkin. 
Xususan, ega narsa, hayvonlarni bildiruvchi so‘zlar bilan ifodalanganda. 
Masalan, 
qushlar sayraydilar e,
mas, 
qushlar sayraydi,
lekin shaxsda doimo 
moslik bo‘lishi shart.
^
Juda muhim. 
Kesim ot kesim bo'lib, uning kesimlik shaklini
m ко ‘rsatuvchi bog‘lam alar q o ‘llanilmasa, и vaqtda kesim ohang
yordamida shakllanadi.
476

---

Ot kesimning kesimlik shakllari maxsus ifodalanmay, ohang yordamida 
shakllanganda, shu tugallangan ohangni ifodalash uchun ega bilan kesim 
o'rtasiga yozuvda tire qo ‘yiladi. Masalan, 
R o ‘paradagi bino
— 
maktab.
О ‘zbekistonning poytaxti
— 
Toshkent. Samarqand — azim shahar.