‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

q ilin gan .
0 ‘quvchilarga qoliplashtirilgan, m e ’yorga solingan, barcha u chun tushunarli
va ular tom on id an am al qilishi shart bo'lgan «H ozirgi o ‘zbek adabiy tili»ning
nazariy va am aliy jihatlari h aqida kerakli m a ’lu m otlar berilgan. K eltirilgan
m ashqlar tushunarli, m u sh oh adali, sod d a va lo ‘nda tarzda ifodalangan.
U sh b u darslik o 'q u v c h ila m in g til haqidagi m a ’lu m o tla rin i b o y itish g a ,
ularning o g ‘zaki va y o zm a savod xon ligin i oshirishga xizm at qiladi.
T a q r iz c h ila r :
D. NABIYEVA — filologiyn fan lari doktori;
G. QOBILJONOVA — filologiya fanlari doktori, dotsent; 
M . SAIDXONOV — filologiya fanlari nomzodi, dotsent;
O. TOJIYEV — filologiya fanlari nomzodi, dotsent.
I S B N 9 7 8 -9 9 4 3 -1 6 -1 3 0 -6
© «ILM Z IY O » nashriyot u yi, 2013-y.

---

@ 
ПИ
ЦО
ЗА
КА
З 
№ 
3
KIRISH
Til m illatning qalbi, uning o ‘tm ishi, buguni va kelajagi sana­
ladi. Shu m a’noda har bir m illatning ona tilisida uning bebaho 
xazinasi, minglab so'zlar saqlanadi. Bu so ‘zlarni asrlar davom ida 
xalq yaratadi, unga sayqal beradi, asrab-avaylaydi.
H a r bir davrda yashagan xalq vakillari bu so‘zlarni e ’zozlab, 
ularga ishlov berib, so‘zlar xazinasini boyitib, keyingi avlodlarga 
yetkazishga m as’uldirlar. Intern et m a’lum otlariga ko 'ra, bugungi 
kunda dunyoda 6000 dan ortiq til b o ‘lib, ularning so‘z boyligi, 
leksik-gram m atik qurilishi, uslubiy im koniyatlari darajasi bir xilda 
emas. Bu borada o ‘zbek tili dunyodagi eng boy, shirali tillardan 
biri sanaladi. Bu tilda M ahm ud K oshg‘ariy, Lutfiy, Alisher N a ­
voiy, Z ah irid d in M u h a m m ad B obur, N o d ira , O gahiy singari 
buyuk zotlar barakali ijod qilgan b o 'lish sa, M uqim iy, F u rqat, 
M ah m u d x o 'ja Behbudiy, A b d u rau f F itrat, A bdulham id C h o ‘1- 
pon, A bdulla Q odiriylar uni yangi pog‘onalarga olib chiqishdi.
0 ‘zbek tilining XX asr boshlaridan bugungi kungacha bo'lgan 
davri «Hozirgi o 'zb ek tili» deyiladi. K o 'rinib turibdiki, o ‘zbek tili 
ch uq ur tarixiy ildizlarga ega. Ozarbayjon, usm onli turk, qozoq, 
qirg‘iz, turkm an, qoraqalpoq, uyg'ur, chuvash, tatar, boshqird, 
xakas, yoqut singari 30 dan ortiq turkiy tillardan biri sifatida u 
qadim gi turkiy til, eski turkiy til, eski o ‘zbek tili singari uzoq 
taraqqiyot bosqichlarini bosib o'tgan.
0 ‘zbek m a’rifatparvarlarining sa’y-harakatlari bilan XX asrning 
boshlarida shakllangan hozirgi o ‘zbek adabiy tili bugun istiqlol 
sharofati bilan to 'lish ib , go'zallashib, b u tu n borlig‘i bilan k o ‘z 
oldim izda nam oyon bo'lm oqda. H ozirda u dunyodagi boshqa tillar 
bilan erkin m u o m ala-m u n o sa b atg a kirishib, ilm -fan , texnika, 
badiiy adabiyot, rasm iy qog‘o zlar tili sifatida to b o ra rivojlanib 
borm oqda.
A z iz о ‘quvchilar!
Sizlar um um iy taTim ning 5—9-sinflarida «O na tili» fanining 
izchil kursi b ilan y aq in d an ta n ish g an siz. S izlarga o 'z b e k tili
3

---

fo netikasi, yozuv, im lo q o id alari, leksikologiya, m orfologiya, 
sintaksis singari til bo'lim lari haqida kerakli m a ’lum otlar berilgan. 
A kadem ik litseylar va k asb -h u n ar kollejlari o ‘quvchilari u ch u n
m o 'ljallan g an b ir jild d a jam lan g an u ch kito bd an iborat ushbu 
darslikda esa til b o ‘lim lari chuqurlashtirilgan, m ukam m allashgan 
holda yangi sifat bosqichida Sizlarga taqdim etiladi.
M u h ta ra m P rezid e n tim iz va h u k u m a tim iz bugungi k u n d a 
yoshlar tarbiyasiga ju d a katta e ’tibor bergan holda ularning ham
aqlan, ham jism onan barkam ol avlod bo'lib voyaga yetishlari uchun 
ulkan im koniyatlarni yaratib berm oqda. B uning u ch u n yoshlardan 
o ‘z fikrini og'zaki va yozm a ravishda em in-erkin ifodalay olish, 
m u staqil fikr b ildirish, bilim li, yuksak salohiyatli, zam onaviy 
axborot texnologiyalari h am da chet tillardan xabardor bo'lish ta ­
lab etilm oqda. Bunda Sizlarga «Hozirgi o ‘zbek adabiy tili» yaqindan 
yordam ga keladi.
M a ’lum ki, «Hozirgi o ‘zbek tili» va «Hozirgi o ‘zbek adabiy 
tili» tushunchalari mavjud. U larning birinchisi ikkinchisiga nis­
b ata n keng m a ’n o d a ish latilad i, oddiyligi, h a r do im m a ’lum
m e ’yorlarga am al qilavermasligi, erkinligi bilan ajralib turadi va 
am alda mavjud b o ‘lgan b arch a shevalarni, lahja ham da dialekt- 
larni o ‘z ichiga qam rab oladi. Shu bois, u og‘zaki so ‘zlashuv tili 
deb ham yuritiladi. «Hozirgi o ‘zbek adabiy tili» qoliplashtirilgan, 
m e ’yorga solingan, b archa u ch u n tushunarli va u lar tom o n id an
am al qilishi shart b o ‘lgan xalq tili shakli sanaladi.
A dabiy tilning nu tq m adaniyati bilan bog'liq b o ‘lgan og‘zaki 
va yozm a shakllari bor. 0 ‘z fikrini chiroyli, tushu narli, sodda va 
lo ‘n d a qilib ifodalash u ch u n adabiy tilni bilish shartdir. U shbu 
kursda o ‘quvchilar «Hozirgi o ‘zbek adabiy tili»ning aynan m ana 
shu jihatlarini m ukam m al o'rganadilar.
Q adrli o ‘quvchilar! Sizlarga til ilm ini o ‘rganishda om ad yor 
b o ‘lsin!
4

---