X. U. Aliyev Darslikda umumiy patofiziologiya, tipik patologik jarayonlar asoslari va

0 2
sarf bo'ladi), 
serebrospinal suyuqlikda sut kislotasining miqdori keskin ko'payib 
10—15 mmol/1 ga yetishiga (normada 1,87—2,03 mmol/1 gacha) 
asoslanib, miya o'limining diagnozi qo'yiladi.
Miya nekrozining patogenezida kalla suyagi ichidagi bosimning
198

---

ortishi hamda miya ichidagi qon aylanishining butunlay to'xta­
shi va buning oqibatida ekstrakranial tomirlar bilan shuntlanishi 
muhim ahamiyatga egadir. Bosh miya shishining zo'raya borishi 
miya vaznining ortishiga olib keladi, nerv to'qimasi esa shalvirab 
qoladi, subaraxnoidal qon quyilishlar paydo bo'ladi. Shish tufayli 
bosh miyaning har xil bo'limlarining qisilishi yuzaga keladi, bu 
esa to'qimaning parchalanishi va autoliziga olib keladi. Shuni alohida 
qayd qilish kerakki, «miya o'limi» «biologik o'lim«ga aynan 
o'xshash holat emasdir. Miya o'lim i holatida organizmning 
miyadan boshqa hujayralari, organlari va sistemalari o'z faoliyatini 
davom ettiradi.
Reanim atsion terapiyaning shikastlanishsiz asoratlariga, 
yuqoridagilardan tashqari, yana kardiopulmonal sindrom (bosh 
miyada jiddiy shikastlanishlar bo'lmagani holda yurak-o'pka 
yetishmasligi yuzaga kelishi), jigar-buyrak sindromi, post- 
anoksemik gastroenteropatiya (oshqozon va o'n ikki barmoq 
ichakning eroziyalari, yaralari, ularning teshilishi va qon 
quyilishi), postanoksemik endokrinopatiyalar (ichki sekretsiyasini 
zaiflashishi yoki butunlay to'xtashi natijasida yuzaga keladigan 
disgormonal holat) kabilar misol bo'ladi.

---

I l l QISM
. XUSUSIY PATOFIZIOLOGIYA
Q O N T I Z I M I P A T O F IZ IO L O G IY A S I
Qon tizimi
— periferik qon, qon yaratuvchi va uni parcha- 
lovchi a ’zolar hamda idora qiluvchi nerv-gumoral apparatdan 
tashkil topgan bo‘lib, organizmda gomeostazni saqlab turishda 
asosiy va alohida o‘rin tutadi.
Periferik qon suyuq biriktiruvchi to'qTma, u organizmning 
hamma a ’zolari bilan bevosita munosabatda bo‘lib, awalo orga­
nizmning butunligini, tashqi muhit bilan doimo aloqada boMi­
shini ta ’minlaydi va shu asosda transport — tashuvchi vositasi 
sifatida qator muhim jarayonlami ( 0 2 va C 0 2 ni nafasda, hujayra 
to'qim alariga oziq moddalarini yetkazib berib, ularni oziq- 
lantirishda, chiqindi moddalarni chiqarish — ekskretsiyasida) 
bajarishda, issiqlik energiyasini tarqatishda, suv-tuzlar almashi­
nuvida, turli gumoral moddalar, hujayralar, gorm onlar va 
biologik faol moddalarni tashish orqali esa himoyaviy, umuman 
hayot uchun nihoyatda zarur reaksiyalar-faoliyatni bevosita 
amalga oshiruvchi manba hisoblanadi.
Organizmning har xil a’zolarida ro'y beruvchi kasallik jarayon­
lari qonda hamma vaqt u yoki bu darajada o‘z aksini topib, turli 
o'zgarishlar va ularning qonda ko'rinadigan belgilarining paydo 
bo'lishiga olib keladi (7- rasm). Birlamchi har xil qon kasallik- 
larining kechishi va oqibatlari turli boshqa tizim, a ’zo va 
to'qimalarda namoyon bo'ladi.
■Qonning suyuq qismi — plazmasi va unda suspenziya holida 
suzib yuruvchi asosan qizil qon tanachalari —