Universiteti jurnalistika fakulteti

Qarindosh-urug’chilikka doir ayol hamda erkak konsepti:
“Tog’am” she’ridan:
Tog’am boplab imorat qurdi.
Sayqalladi har bir g’ishtini.
Ko’rolmagan qo’ni-qo’shnilar
Ijroqo’mga borib aytishdi¹⁴¹.
Bu yerda tog’am leksemasi qo’llangan bo’lib ona tomonidan qarindosh ya’ni onaning akasi yoki ukasi tog’a hisoblanadi.
“Qo’shimcha qo’riq” she’ridan:
Men ham go’l odamman,
birgad ukalar,
poshsholar uxlasin deyman xotirjam,
mengayam ozgina bering shu darddan,
endi paxta eking badanimga ham¹⁴².
Ukalar leksemasida erkak konseptining ifodasi aks etgan bo’lib, og’il farzand qiz yoki o’gildan keyin tug’ilgan inson hisoblanadi. Ushbu leksema “Ozbek tili izohli lug’ati”da quyidagicha ta’riflangan:
1. Bir ota-ona o’g’illaridan kichigi (katta yoshdagi farzandlarga nisbatan).
2. Umuman, farzandlarning kichigi, kichiklari (kattasiga nisbatan).
3. O’zidan yosh er kishiga nisbatan murojaatni bildiradi¹⁴³.
“Jiyan, o’zing yaxshi bilasan,
uy qolmagan otam nomidan,
umrim kichik hujrada o’tdi,
chakka tomar edi tomidan...”¹⁴⁴
Jiyan leksemasiga “Ozbek tili izohli lug’ati”da quyidagicha ta’rif berilgan:
1. Aka-ukalarning, opa-singillarning farzandi(tog’a, amaki, xola, ammaga nisbatan).
2. O’zidan kichik kishilarga murojaat shakli¹⁴⁵.
Ushbu she’rda lug’atda keltirilgan ma’nolarning birinchsi ifodalangan chunki tog’a tomonidan aytilyabdi jiyan so’zi. O’zbek lingvomadaniyatida insonlarning bir-birlariga murojaat shaklida qarindosh-urug’chilikka oid so’zlardan foydalanishi, o’zbek xalqi milliy madaniyatining o’ziga xosligini ko’rsatadi.
Ena, ko’zim, ishqsiz ko’zim
kuydirar xo’p to’rtta shula.
Bolam, balki balandlikda
xotinlar mis lagan yuvar¹⁴⁶
Ena leksemasi shevaga oid so’z bo’lib ona ma’nosini anglatadi.