Universiteti jurnalistika fakulteti

Tuproqqa aylangan ushbu metaforada insonlarning tuproq kabi toptalgan va oyoqosti bo’lgan degan semani anglashimiz mumkin.
Qo’pordim
yuragim hayqirig’ini,
hayqiriq zaminu ko’kka sig’madi.
Bu yomon holimdan yorildi tog’lar,
“Suvlari sirqirab toshlar yig’laydi”¹¹⁰.
“Toshlar yig’laydi” frazemasida bu holatga hattoki jonsiz narsalar ham chidolmaydi, achinadi, qayg’uradi semalari aks etgan deb o’yladik.
“Orolga savol” she’ridan:
Orol go’yo
yerning bo’g’zida,
eriyotgan osmonga boqar
jon berayotgan odam ko’ziday¹¹¹.
“Jon bermoq” frazemasi vafot etmoq, olamdan o’tmoq ma’nolarini o’zida mujassam etgan.
2. Inson hatti-harakatlari orqali ifodalangan frazeologizmlar:
Bolalar yodida
Ajdodlar yodin
Qayerdadir bulg’ab tashlaganingiz
Yo umum baxtidan safsata sotib,
Cho’ntak qappaytirib yashaganingiz¹¹².
Safsata sotmoq frazeologizmi “bemaʼni gaplar gapirmoq”, “yolgʻon nazariyalar toʻqimoq” degan ma’nolarni bildiradi. Ali desam, Vali deydi, ogʻzimni ochirgani qoʻymay, nuqul safsata sotadi. J. Abdullaxonov, «Xonadon» .
Demak, siz,
kelajakbolalar uchun
ko’p qing’ir yo’llarni tuzatmadingiz.
Demak, siz,
kelajak cho’kyotgan mahal
kuchli qo’lingizni uzatmadingiz¹¹³.
“qo’lingizni uzatmadingiz” frazeologizmida “yordam bermoq”, kelajak avlod uchun “qayg’urmoq’ semalari aks etgan.
Kimni baxtli qildim,
Kimni umidvor
Kimlarga ko’nglimni yorib so’yladim¹¹⁴.
“ko’nglimni yorib” frazeologik birlikdan foydalangan shoir “dildagi gaplarni oshkora aytmoq” ma’nosida qo’llaydi.
“O’shni kezganda o’ylaganlarim” she’ridan:
Men buni uqaman
erkalab zamin
ham asrab bag’rida ko’z qarog’iday,
bahaybat bo’lgin deb,
har bir bolaning
mitti tovonlarin o’pgan chog’ida¹¹⁵.
3. Vaqt va holatni ifodalangan frazeologizmlar:
“Baxt so’zi” she’ridan:
Farog’at borligin unutib qo’ydim,
bag’rimga chaqinlar tegdi daf’atan,
Sendan-da ulug’roq narsa yo’qligin