Turizm va mehmonxona xo’jaligi” kafedrasi o’zbekiston iqtisodiyoti fani bo’yichA

18-mAVZU.O‘ZBEKISTON IQTISODIYoTIDA RAQOBAT

VA MONOPOLIYa

REJA:

18.1. Raqobatning mohiyati va turlari

18.2. Raqobat muhiti va unga ta’sir etuvchi omillar

18.3. O‘zbekistonda raqobat muhitini shakllantirish   va monopoliyaga qarshi faoliyat yuritishning   me’yoriy-huquqiy asoslari

18.4. O‘zbekistonda raqobat muhitining shakllanish xususiyatlari

Bozor munosabatlariga asoslangan xo‘jalik yuritish shaklida raqobat muhitini shakllantirish muhim ahamiyatga ega bo‘lib, raqobat bozor muhitining ajralmas tarkibiy qismi va tadbirkorlik faoliyati rivojlanishining zaruriy sharti hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti I.Karimov ta’kidlaganidek, «Raqobat bo‘lmasa, bozor iqtisodiyotini barpo etib bo‘lmaydi. Raqobat bozorning asosiy sharti, aytish mumkinki, uning qonunidir»³.

Raqobat va monopoliya tushunchalari o‘zaro chambarchas bog‘liq bo‘lib, bozor munosabatlarining tub belgilari hisoblanadi. Ular yagona bir jarayonning qarama-qarshi tomonlaridir.

Raqobat deganda bozor iqtisodiyoti subyektlarining yuqori foyda olish maqsadida bir-biri bilan kurashi, o‘zaro bellashuvi tushuniladi. U ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilarning iqtisodiy erkinlik darajasini kengaytiradi, jami to‘lovga qobil talabni oshiradi, kapitalning o‘z-o‘zidan o‘sish tendensiyasini kuchaytiradi. Taniqli iqtisodchi F.Xayek ta’kidlaganidek, «Raqobat – bu, eng avvalo, izlanishdir. Uni yangilik olib kiruvchilar amalga oshiradilar».

Raqobat unda ishtirok etuvchilar soni, mavqeyi, iqtisodiyotga ta’siri, kurash usullariga ko‘ra farqlanadi. Bozor tizimida quyidagi raqobat turlari mavjud: erkin raqobat, sof monopoliya, monopolistik raqobat va oligopoliya.