Translated from Russian to Uzbek

Стресс шакллари

Психологик стресс тананинг турли функтсионал тизимларидаги ўзгаришларда ўзини намоён қилиши мумкин ва бузилишларнинг интенсивлиги эмотсионал кайфиятнинг энгил ўзгаришидан ошқозон яраси ёки миокард инфаркти каби жиддий касалликларгача ўзгариши мумкин. Стрессли реактсияларни таснифлашнинг бир неча усуллари мавжуд, лекин психологлар учун уларни умидли, стрессли хатти -ҳаракат, интеллектуал, эмотсионал ва физиологик кўринишга ажратиш (бу ҳолда биокимёвий ва гормонал жараёнлар шартли равишда физиологик намоёнларга ҳам тегишли). Илгари, психологик стресс билан бирга келадиган ташвиш ҳолатини ўрганишда худди шундай тана реактсиялари таснифи қўлланилган.

Хавотирлик ҳолатини шакллантиришда муҳим рол ўйнайдиган тўртта компонент мавжуд:

- кайфият (масалан, ҳаяжон);

- билим доираси (ёқимсиз хотиралар, салбий башоратларни яратиш);
- физиологик намойишлар (тахикардия, терлаш);
- хулқ -атвор реактсиялари.
Ушбу ёндашувга мувофиқ, биз стресснинг хулқ -атвори, интеллектуал, ҳиссий кўринишини алоҳида кўриб чиқамиз, табиийки, стресснинг бу шакллари ўртасида яқин объектив муносабатлар мавжудлигини англаймиз.


Стрессга хатти -ҳаракатларнинг ўзгариши

Ўқишни осонлаштириш учун стресснинг ҳар хил хулқ -атворини тўрт гуруҳга бўлиш мумкин, бу расмда кўрсатилган. 1. Психомотор бузилишлар ўзини намоён қилиши мумкин: мушакларнинг ҳаддан ташқари кучланишида (айниқса, тез -тез юз ва "ёқа" зонасида); қўл сиқиш; нафас олиш ритмини ўзгартириш; титроқ овоз;

сенсоримотор реактсия тезлигининг пасайиши; нутқ функтсияларининг бузилиши ва бошқалар.

Шунингдек, одамнинг функтсионал ҳолати (шу жумладан стресс) унинг қўл ёзуви хусусиятларига таъсир қилиши аниқланди. Кундалик тартибнинг бузилиши уйқу режимининг пасайишига, иш тциклининг тунги вақтга ўтишига, яхши одатлардан воз кечишга ва уларни ўрнини босишнинг ўрнини босишга олиб келиши мумкин. Касбий қоидабузарликларни ишда одатий хатти -ҳаракатларни бажаришда хатолар сонининг кўпайиши, сурункали вақт этишмаслиги, касбий фаолият самарадорлиги пастлиги билан ифодалаш мумкин. Ҳаракатларни мувофиқлаштириш, уларнинг аниқлиги ва керакли ҳаракатларнинг мутаносиблиги ёмонлашмоқда.

Стресс шароитида ижтимоий ва рол функтсияларининг бузилиши қариндошлар ва дўстлар билан мулоқотга сарфланадиган вақтнинг қисқариши, тўқнашувларнинг кўпайиши, мулоқот пайтида сезувчанликнинг пасайиши, жамиятга қарши хатти -ҳаракатларнинг турли белгиларининг пайдо бўлиши билан ифодаланади. Шу билан бирга, узоқ вақт стрессда бўлган одам ижтимоий меъёрлар ва стандартларни камроқ ҳисобга олади, бу унинг ташқи кўринишига эътиборни ёъқотиши билан намоён бўлади. Хафагарчилик одамнинг бошқа одамлар билан ижтимоий алоқаларига ҳам салбий таъсир кўрсатади. Чуқур стрессни бошдан кечирганингизда, яқинларингиз ва ишдаги ҳамкасбларингиз билан муносабатлар бутунлай бузилмагунча сезиларли даражада ёмонлашиши мумкин ва асосий муаммо ҳал қилинмаган бўлиб қолади ва одамларда айбдорлик ва умидсизлик ҳисси пайдо бўлади.
Баъзи муаллифлар "ҳиссий стресс" ва "ҳиссий зўриқиш" тушунчаларини бир -биридан аниқ ажратмайдилар, чунки ҳар иккала ҳодиса ҳам юз ифодаларининг ўзгариши, ҳаракатларнинг қаттиқлиги, нутқнинг фонатсияси ва артикулятсиясининг ўзгариши, мушакларнинг титраши билан ажралиб туради. юз, қўллар ва оёқлар, хатти -ҳаракатлар, ҳушёрлик ёки аксинча, аҳмоқлик каби. Таъкидлаш жоизки, ушбу муаллифлар берган вазиятларнинг таҳлили (олов, парашютдан сакраш, самолётда учиш) шуни кўрсатадики, биз узоқ муддатли динамикага эга бўлган "классик" стресс ҳақида эмас, балки қисқа муддатли ҳиссий зўриқиш ҳақида гапирамиз. жойлаштириш ва намоён бўлиш. Шунга қарамай, ушбу муаллифлар томонидан олинган натижалар ва хулосалар психологик стрессни ўрганиш учун шубҳасиз аҳамиятга эга. Масалан, улар ҳиссий зўриқишнинг хулқ -атворининг қизиқарли таснифи,
- ҳаддан ташқари қўзғалиш ва инҳибитив жараён фаоллигининг пасайиши, дифферентсиатсиянинг вақтинча ёмонлашиши билан боғлиқ импулсив (қўзғалувчан) шакл. Шу билан бирга, нотўғри шошилинч ҳаракатлар устунлик қилади, нотинчлик пайдо бўлади;
- инҳибитив ("торпид") шакли асаб тизими ресурсларининг сезиларли даражада камайиши ҳисобига ҳимоя инҳибисёнининг ривожланишига асосланган умумий инҳибисён туфайли;
- олдиндан айтиб бўлмайдиганлик, ваҳима ҳаракатлари, хавф билан курашмаслик истаги, лекин ундан ҳар қандай ёъл билан қочиш истаги билан тавсифланадиган умумлаштирилган ("гипобулик") шакл. Бундай ҳолда, мантиқсиз қарорлар, тартибсиз хатти -ҳаракатлар, шу жумладан қайтариладиган ҳаракатлар ("тескари ҳаракатлар") - соғлом фикрга зид ҳаракатлар мавжуд.


Стресс остида руҳий жараёнларнинг ўзгариши

Стресс одатда интеллектуал фаолиятнинг барча жабҳаларига, шу жумладан хотира ва эътибор каби ақлнинг асосий хусусиятларига таъсир қилади. Диққат кўрсаткичларининг бузилиши, биринчи навбатда, одамнинг мия ярим кортексида стресс доминантининг шаклланиши билан боғлиқ бўлиб, унинг атрофида барча фикрлар ва тажрибалар шаклланади. Шу билан бирга, ихтиёрий эътиборни бошқа нарсаларга жамлаш қийин ва чалғитувчи куч кучаяди.

Хотира функтсияси бироз камроқ зарар кўради. Шунга қарамай, стресснинг сабабларини муҳокама қилиш ва ундан чиқиш ёълини излаш билан онгнинг доимий тиқилиб қолиши, оператив хотира қобилиятини пасайтиради, стресс остида ўзгарган гормонал фон эса керакли маълумотларни қайта ишлаб чиқариш жараёнида бузилишларни келтириб чиқаради.
Мия ярим шарларининг ўнг, "ҳиссий" ярим шарнинг устунлиги ва чап, "ярим мантиқий" ярим шарлар таъсирининг пасайиши томон кучли ҳиссий стресс пайтида, мия ярим шарларининг нормал ўзаро таъсирининг бузилиши ҳам мумкин. инсон онги ҳақида. Юқоридаги жараёнларнинг барчаси нафақат психологик стресснинг ривожланишининг натижаси, балки унинг муваффақиятли ва ўз вақтида ҳал қилинишига тўсқинлик қилади, чунки ақлий салоҳиятнинг пасайиши стрессли вазиятдан чиқиш ёълини топишни қийинлаштиради.
В.Л. Маришчук ва В.И. Эвдокимов ёзишича, стресс остида бўлган фикрлаш жараёнларининг бузилишининг кўп ҳодисаларини доминант физиологик контсептсия асосида тушунтириш мумкин. Бу муаллифларнинг фикрича, ўткир стресс туфайли руҳий зўриқиш бўлса, доминант, салбий индуктсия қонунига кўра, бошқа фикрларнинг физиологик субстратлари, кўпроқ асосли сабаблар ва ҳақиқий билимлар бўлган бошқа қўзғалиш ўчоқларини вақтинча ўчиради. Шу муносабат билан улар ёзадилар:
"Агар биз психологик атамалардан фойдалансак, махсус психологик муносабат пайдо бўлади, унинг призмасидан фойдаланиб, мавжуд ва янги келган маълумотлар тушунилади (худди" бузувчи кўзгу "орқали). Ўтмиш тажрибаси, билимлари, мотивлари вақтинча ўчирилади ва вазиятни баҳолаш, фақат ёлғон бўлса ҳам, фақат берилган муносабат стандарти билан ўлчанади. Тушуниш мумкин бўлган ҳамма нарсани нотўғри нуқтаи назардан кўриш мумкин, унга бир ёқлама баҳо бериш мумкин ва шу пайт одамга у тўғри деб туюлади (ахир бошқа барча ички маълумот манбалари вақтинча ўчирилган).
Гап шундаки, доминант (у ишлаётганда ва уни ҳис -туйғулар қўллаб -қувватласа) деярли ҳимояланмайди.
Академик А. Ухтомский таъкидлаганидек, доминант махсус қонунларга мувофиқ ҳаракат қилади - унга ижобий ёки салбий таъсир кўрсатилишидан қатъий назар кучаяди. Психология тилида бу шуни англатадики, баъзида ишончли далиллар бекор қилинади ва нотўғри мотивлар ғалаба қозонади. Характерли нарса шундаки, зўриқиш тўхтаганда, доминант фокусдан салбий индуктсия ўз таъсирини ўтказишни тўхтатганда ва ратсионал тажрибада бўлган ҳамма нарса онгда қайта тиклана бошласа, биз "эмотсионал заҳарланиш" дан "аниқ кўраяпмиз". ва баъзида биз нима учун ўжарлигимизни, нега қўполлигимизни ва баъзида ўз қадриятларимизга зид бўлган салбий ҳаракатларни аниқ далиллар билан ўтказганимизни тушуна олмаймиз. " Стресс пайтида содир бўладиган интеллектуал ўзгаришлар расмда кўрсатилган. 2018-05-01 хохласа булади 121 2.


Стресснинг ҳиссий кўриниши

Стресснинг ҳиссий кўринишлари психиканинг турли жиҳатларига таъсир қилади. Бу биринчи навбатда умумий эмонинг хусусиятларига тааллуқлидир­салбий, маъюс, пессимистик маънога эга бўлган оқилона фон. Узоқ муддатли стресс билан, одам одатдаги ҳолатидан кўра кўпроқ ташвишга тушади, муваффақиятга бўлган ишончини ёъқотади ва айниқса узоқ давом этадиган стресс ҳолатида у тушкунликка тушиши мумкин.

Бундай ўзгарган кайфият фонида, стрессни бошдан кечирган одам кучли ҳиссий портлашларга эга, кўпинча салбий характерга эга. Бу асабийлашиш, ғазабланиш, тажовузкорлик ва таъсирчан ҳолатгача бўлган ҳиссий реактсиялар бўлиши мумкин.
Узоқ муддатли ёки такрорланувчи қисқа муддатли стресс одамнинг бутун феъл-атворининг ўзгаришига олиб келиши мумкин, бунда янги хусусиятлар пайдо бўлади ёки мавжуд хусусиятлар кучаяди: интроверсия, ўзини айблаш мойиллиги, паст баҳо, шубҳа, тажовузкорлик. , ва бошқалар.
Муайян олд шартлар мавжуд бўлганда, юқоридаги ўзгаришларнинг барчаси психологик меъёрдан ташқарига чиқади ва кўпинча турли неврозлар (астеник, хавотирли кутиш неврози) кўринишида намоён бўладиган психопатологиянинг хусусиятларига эга бўлади.
Салбий ҳиссий ҳолатлар (қўрқув, хавотирлик, пессимизм, негативизм, тажовузкорликнинг кучайиши) - стресснинг ривожланишининг оқибатлари ва олд шартлари. Таълим стрессининг хусусиятларини ўрганиш шуни кўрсатдики, келажакдан қўрқиш (стрессли вазиятларнинг пайдо бўлишини қўзғатувчи омил сифатида) ташвиш, ўз-ўзига шубҳа, тушкун кайфият, обсесиф салбий фикрлар ва ҳис-туйғулар каби стресснинг намоён бўлишига ёрдам берди. ожизликдан. Стресс пайтида юзага келадиган ҳиссий ўзгаришларнинг хилма -хиллиги расмда кўрсатилган. 3.