|
Ёмон мулоқотнинг стресси
Коммуникатив стресснинг энг муҳим манбаларидан бири бу низолар, яъни муайян вазиятда эҳтиёжлари ўзаро таъсир иштирокчиларига мос келмайдиган бўлиб кўринадиган икки ёки ундан ортиқ одамларнинг ўзаро таъсири. Физиологик тадқиқотлар шуни кўрсатдики, узоқ давом этадиган тўқнашувлар тананинг ишида жиддий бузилишларга олиб келиши мумкин. Конфликтли вазиятлар, уларнинг асосида юзага келадиган стрессларнинг интенсивлигини оширадиган бир қатор хусусиятлар билан фарқ қилади: низо учун жавобгарликни бошқа шахсга топшириш ва бўлаётган воқеа учун ўз жавобгарлигини минималлаштириш; бошқа шахсга нисбатан салбий ҳис -туйғуларнинг пайдо бўлиши ва янада кучайиши ва салбий ҳиссиётлар вазиятли зиддиятли вазиятдан ташқарида сақланиб қолади; ўз нуқтаи назарини ўзгартиришни ва рақибнинг нуқтаи назарини қабул қилишни хоҳламаслик.
Сўнгги пайтларда кўплаб тадқиқотчилар саноат ёки маиший можаролар натижасида юзага келадиган стресснинг салбий оқибатларига эътибор қаратмоқдалар. Жиддий соғлиқ муаммоларининг асосий сабаблари: ҳиссий стресс; оиладаги шахслараро низолар; таранглашган саноат муносабатлари ва бошқалар.
Агар бирор киши ўзини мавқеи умидсиз бўлиб туюлса, ўзини ижтимоий шароитда топса, у ҳолда ташвишланиш реактсияси, қўрқув ҳисси, невроз ва бошқалар ривожланиши мумкин. Можаро иштирокчилари муайян хатти -ҳаракатлар стратегияларидан фойдаланган ҳолда стрессни камайтириши мумкин: чекиниш, муросага келиш, рақобат, контсессия ёки ҳамкорлик.
Вақтни бошқаролмаслик (стресс ва вақт)
Кўпинча стресснинг сабаби психологик ҳолатнинг вақт чегараларининг ҳаддан ташқари хиралашиши ҳисобланади. Агар одам ўтмишга ёки келажакка ҳаддан ташқари ҳиссий аҳамият берса, бу содир бўлади. Биринчи ҳолда, руҳий стресс ва салбий ҳис -туйғуларнинг манбаи ўтмишдаги баъзи травматик эпизодни эслаб қолишдир. Стрессли бўлиши мумкин бўлган воқеалар рўйхати жуда кенг - жангларда қатнашиш ёки зўрлаш каби жиддий воқеалардан тортиб омма олдида муваффақиятсиз нутқ ёки яқин одам билан ёқимсиз суҳбат каби зарарсиз кўринадиган эпизодларгача. Агар одам ўз вақтинчалик чегараларини онгли равишда чеклай олмаса, у миясида салбий эпизодни қайта -қайта "такрорлайди" ва бир неча бор психологик стрессни бошдан кечиради.
Бошқа вариант - бу ҳали содир бўлмаган келажакдаги воқеалар ҳақида ташвиш ва ташвиш билан боғлиқ. Бундай ҳолда, одам миясида келажакнинг тасвирини (ва кирувчи) қайта -қайта тузади, уни тафсилотлар билан тўлдиради ва шу даражада "жонлантиради", у ўзи яратган ноқулай прогнозга тобора кўпроқ ишонишни бошлайди. унинг тасаввурлари. Бундай стресс ҳам хавфлидир, чунки у кўпинча келажакдаги муваффақиятсизликларни дастурлайди. Шу билан бирга, одамнинг қўрқуви ҳақиқатан ҳам тасдиқланади, бу эса шахснинг ўзига бўлган ҳурмати ва ишончига салбий таъсир қилади.
Бундай стрессларни энгиш учун, ҳаётимизнинг ҳар бир лаҳзасида, қум соатидаги қум доналари сингари, биз икки Абадият ўртасида эканлигимизни эслашимиз керак: аллақачон ўтган ва ҳали келмаган. Ва биз ҳеч нарса ўзгартириб бўлмайдиган ўтмиш билан ҳали ўзгартириб бўлмайдиган келажак ўртасида бир лаҳзага тўхтаб қолсак -да, биз бу вазиятнинг қисқариши туфайли хавфсизмиз. Бу чексиз кичик ва айни пайтда чексиз катта ўтиш даврида бизда, биринчи навбатда, дам олиш ва нафас олиш имконияти, иккинчидан, ҳаётимизни яхши томонга ўзгартириш имконияти бор. Шунинг учун, сиз ҳозирги қимматли дақиқани - инсон ҳаётининг ягона ҳақиқатини қадрлашни ўрганишингиз керак.
Вақт самарасиз стресс ва уни энгиш
Машҳур америкалик психолог А.Элкиннинг айтишича, сиз ўз вақтингизни бошқаришни ўрганишингиз керак, акс ҳолда вақт сизни бошқаради. У стрессни айнан вақтни самарасиз ишлатишдан бошдан кечирадиган қуйидаги белгиларни аниқлайди: доимий шошилиш ҳисси; севимли машғулотларга ва оила билан мулоқотга вақт этишмаслиги; доимий кечикишлар; аниқ вақт режасининг ёъқлиги; ўз ваколатларини бошқа одамларга бера олмаслик; вақтингизни оладиган одамлардан воз кеча олмаслик; вақтни беҳуда сарфлаш ҳисси. А.Элкин таъкидлаганидек, бу белгиларнинг камида ярми борлиги вақтнинг доимий этишмаслиги жиддий стрессга олиб келиши мумкинлигини кўрсатади.
Яна бир таниқли менежер психолог Питер Друкернинг таъкидлашича, агар одам вақтни самарали бошқариш кўникмаларига эга бўлмаса, вақтни ишлатишдан стресс ва хавотирни бошидан кечиради, бу тўрт босқични ўз ичига олади:
- ўз вақтингизни таҳлил қилиш;
- вақт тақсимотини режалаштириш;
- ноишлаб чиқариш харажатларини камайтириш;
- вақтнинг кенгайиши.
Куннинг долзарб вазифаларини ҳал қилишни бошлашдан олдин, ҳамма нарсага вақт этишмаслигидан стрессни бошдан кечириш учун, вақтни тақсимлашни таҳлил қилишдан бошлаш керак ва шундан кейингина уни режалаштиришга ўтиш керак. Кейинчалик, самарасиз вақт харажатларини камайтиришга ҳаракат қилишингиз керак. Охирги босқич сизнинг "шахсий" вақтингизни энг катта ва ўзаро боғлиқ блокларга олиб келиш учун ишлатилиши керак. П. Друкер, доимий муаммога дуч келган менежерларнинг катта хатоси, кичик қисмларда катта бизнес билан шуғулланишга уринаётганига эътиборни қаратади. Аслида, бундай ишларнинг самарадорлиги ниҳоятда паст, чунки катта ҳолатлар қаттиқ вақт блокларини талаб қилади (худди мармар бўлакларидан мустаҳкам ҳайкал яратиш мумкин эмас).
Шундай қилиб, вақтдан тўғри фойдаланиш нафақат ишни тезроқ ва яхшироқ бажаришга, балки вақтни беҳуда сарфлаш ҳисси билан боғлиқ стрессдан қочишга ҳам имкон беради.
Инсон ўз вақтидан янада тежамли ва самарали фойдаланишни ўрганса, унинг маҳсулдорлиги ошади ва вақтни беҳуда сарфлаш билан боғлиқ стрессни камайтиради. Бироқ, бу жараён ўз -ўзидан мақсадга айланмаслиги керак! Вақт, пул каби, бизнинг мақсадларимизга эришиш воситасидир ва бу мақсадларнинг ўзи бизга қувонч ва мамнунлик келтириши керак. Шон -шараф, мартаба ёки бойлик учун абадий пойгада одамлар кўпинча ўзларининг асл мақсадларини унутишади, кейин эртами -кечми бўшлиқ ёки ҳаётдан умидсизлик ҳисси пайдо бўлади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
