|
Нотўғри муносабат ва шахсий эътиқод билан боғлиқ стресс (оптимизм ва пессимизм)
Онгга нисбатан умумий муносабатлардан бири - оптимизм ва пессимизм - яъни. атрофдаги дунё ҳодисаларида яхши ёки ёмон лаҳзаларни кўриш мойиллиги. Дарҳақиқат, жуда кўп оптимистлар ёки пессимистлар бор ва кўпчилик одамлар маълум бир нуқтага яқин бўлиб, нормал тақсимот қонунларига кўра ундан узоқлашади. Ундан сезиларли масофа, одамлар томонидан "оптимизм" ва "пессимизм" деб белгиланадиган, аксент қадриятлар психопатология соҳасига тегишли (маник-депрессив синдром).
Бу иккала стратегиянинг ҳам афзалликлари ва камчиликлари бор, ва ҳар бир киши ўз тажрибаси, ота -оналарнинг мисоллари ва юқори асабий фаолият хусусиятларига асосланиб, ўз ҳаётига муносабат турини онгсиз равишда ёки онгсиз равишда танлайди. Пессимизмнинг фойдаси шундаки, бу муносабат одамни воқеаларнинг нохуш оқибатларига тайёргарлик кўришга мажбур қилади, шунингдек, тақдирнинг зарбаларини хотиржам қабул қилишга имкон беради, лекин бу эрда унинг ижобий маъноси тугайди. Тажриба шуни кўрсатадики, ижобий фикрлаш (ҳаётнинг асосан яхши томонларини қидириш) одамга кўпроқ фойда келтиради ва бу унинг ҳаётидаги стрессни камайтиради.
АҚШнинг Гарвард университетида 2280 эркак 32 йил давомида кузатув остида бўлган. Кўп сонли психологик ва тиббий тадқиқотлар натижаларига асосланиб, шундай хулоса чиқарилди: "Пессимистлар юрак -қон томир тизимининг жиддий бузилишларидан ҳаёт муаммоларига оптимистик муносабатда бўлганларга қараганда 4,5 баравар кўпроқ азоб чекишган".
Оптимистик муносабат энг умидсиз вазиятлардан чиқишга ёрдам беради. Ахир, агар бирор киши чиқиш ёъли бор деб ҳисобласа, у уни қидиради, демак, уни топиш имконияти кўпроқ. Агар бирор киши пессимистнинг муносабатини қабул қилса ва вазиятни боши берк кўчада деб билса, унга ёпиқ эшиклар қулфланган бўлиб туюлади ва у уларни очишга ҳам уринмайди. Мисол сифатида А. Криловнинг машҳур "Кассет" эртагини эсга олишимиз мумкин, унда ҳамма нарсани мураккаблаштиришга ўрганган уста дастлаб тобут маҳоратли қулф билан қулфланган деб қарор қилган, "тобут эндигина очилаётганди!"
Сиёсий ва диний муносабат
Кўпинча одамнинг мафкуравий муносабати - сиёсий ёки диний - стрессни келтириб чиқаради. Бундай стресслар ижтимоий-иқтисодий ўзгаришлар даврида (ҳар хил инқилоблар, ислоҳотлар ва "қайта қуриш" ни ўз ичига олади) оммавий характерга эга бўлади, лекин жамият мавжуд бўлган нисбатан барқарор даврларда ҳам бу стресслар тез-тез учраб туради. Агар биз мамлакатимизнинг яқин ўтмишига мурожаат қилсак, мамлакатда "ёввойи капитализм" қонунлари амалда бўлган пайтда, сотсиализм идеалларига ишонган миллионлаб совет одамлари қандай кучли дунёқараш стрессини бошдан кечирганини эслай оламиз. 20 -асрнинг охирги ўн йиллигида қайд этилган аҳолининг ўртача умр кўриш давомийлигининг пасайиши қарияларда турли хил психосоматик касалликларнинг кучайиши билан боғлиқ эмас.
Дин, айниқса монотеистик дин, мафкуравий муносабатлардан ҳам кучлироқдир. Ҳар қандай бундай дин (у яҳудийлик, насронийлик ёки ислом бўлсин) ягона худо ва баъзи муқаддас китоблар мавжудлигини назарда тутади, уларнинг мазмуни илоҳий келиб чиқиши туфайли сўроқ қилинмайди. Шунинг учун, диний ақидаларга зид бўлган ҳар қандай маълумот, таърифига кўра, стрессдир.
Шошилинч эҳтиёжни амалга оширишнинг мумкин эмаслиги
Ҳозирги вақтда одамларнинг эҳтиёжларини тартибга солишни тасвирлайдиган энг машҳур ва айни пайтда оддий схема - бу Авраам Маслоу "пирамидаси". Бу схема бўйича, "пастроқ" биологик эҳтиёжлар амалга ошар экан, одам ижтимоий, кейин эса маънавий эҳтиёжларни қондиришга ҳаракат қилади ва А. Маслоу фикрича, инсоннинг энг олий эҳтиёжи-унинг ўзига хос моҳиятини ўзини англаш истаги. .
Ўз-ўзини англаш Ҳурмат ва обро ъ
Тегишли ва севги
Хавфсизлик ва барқарорлик
Физиологик эҳтиёжлар
"Маслоу пирамидаси" га мувофиқ, унинг тузилишига мос келадиган асосий стресслар ажратилади:
Физиологик. Очлик, чанқоқлик, уйқусизлик, этарли бўлмаган ҳарорат, ақлий ва жисмоний чарчоқ, ҳаётнинг ҳаддан ташқари тезлиги ёки унинг кескин ўзгариши натижасида пайдо бўладиган стресс.
Хавфсизлик. Қўрқув ва хавотирлар билан боғлиқ стресс: ишингизни ёъқотишдан, имтиҳонда муваффақиятсиз бўлишдан, ўлимдан, шахсий ҳаётингиздаги салбий ўзгаришлардан, яқинларингиз соғлиғидан қўрқишдан ва ҳоказо.
Алоқадорлик. Ахлоқий ёки жисмоний ёлғизликдан стресс, яқинларидан айрилиш ёки уларнинг касаллиги. Жавоб берилмаган севгининг стресси.
Ҳурмат. Карера қулаши, ўз амбитсияларини рўёбга чиқара олмаслик, жамият томонидан ҳурматни ёъқотишдан стресс.
Ўз-ўзини англаш. Касбингизни бажара олмаслик, сизга ёқмайдиган ишни қилиш стресси. Кўпинча одам севимли бизнесидан воз кечади, чунки ота -онаси буни талаб қилади ёки жамоатчилик фикри таъсири остида, бу ҳар доим консерватив.
К. Уилямс ёзганидек, "стресснинг катта қисми бошқаларнинг масхарасини эшитиш қўрқуви ёки ўзингиз ҳақингизда ва сизнинг ҳаракатларингиз ҳақида. Ҳақиқатан ҳам ким бўлишни ва нима бўлишни хоҳлаётганингизни ҳал қилинг. Ўзингизга аниқ мақсад қўйинг ва ҳаёт дастурини ишлаб чиқинг. Ҳар доим асосий нарсани эсланг. Шунга мувофиқ ҳаракат қилинг ва кўп стрессингиз ёъқолади. "
Мавжуд эҳтиёжни қондиришнинг иложи ёъқлиги умидсизликка олиб келади ва кўплаб клиник кузатувлар шуни кўрсатадики, умидсизлик турли хил психосоматик касалликларга - артериал гипертензия, ошқозон яраси, нонспесифик колит, бронхиал астма ва бошқаларга олиб келиши мумкин.
Умидсизлик қуйидаги шаклларда намоён бўлиши мумкин: тажовузкорлик ва жамиятга қарши хатти -ҳаракатлар; ёпилиш ва атрофимиздаги дунёга нисбатан норозилик туйғусини бошдан кечириш; психологик ҳимоя механизмлари ёрдамида эҳтиёжларнинг девалватсияси; стресснинг мумкин бўлган сабабларини таҳлил қилиш ва уларнинг ҳаракатларини тузатиш.
Биринчи ва иккинчи ёъл стресснинг кучайишига олиб келади, учинчи ва тўртинчи - стрессни минимал даражага туширади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
