Тошкент — «МЕҲнат» —1986

2-иш. Бош ва унинг ўсимталари
чак, суварак, қора танли, қирсиллок,, тилла, ўликхўр, узунбурун, шохдор қўнғизлар ва ола-чипор, ипакчи ка-палаклар.қовоқари ва уй пашшасидан фойдаланилади.

1. Бош ва унинг ўсимталарини
ўрганишдан олдин, ҳашаротлар боши-
нинг шакллари ва танасига туташини
кўриб чиқасиз. Баъзиларининг боши
юмалоқ (пашшаларда), баъзисида ён
томонидан сиқилган (чигирткаларда),
узунбурунлиларда эса хартумчага ўх-
шаш олдинга чўзилган бўлади.
2. Ҳашаротларда бошни танага ту-
ташиш типлари асосан икки хил:
гипогнатик — огиз бўлаклари
пастга ңаратилган (чигирткалар) ва
п р о г н а т и к — огиз бўлаклари
тананинг олдинига қаратилган (сас-
сиқ қўнғизларда), булардан ташқари
баъзан оғиз бўлаклари қорнига эгил-
ган (орқасига қаратилган), олдинги
оёқларига жуда ҳам яқинлашган—
опистогнатик бўлиши мум-
кин (саратонларда, ўсимлик битлари-
да) (6- раем).
3. Ҳашарот тўғрилагич ваннага
қўйилиб, тўғрилагич игналар ёки пин-
цет билан боши кўкрагидан, кўкраги
қорин ңисмидан ажратилади.
Бош қисмини ва унинг ўсимтала-рини мукаммал ўрганиш учун лупа ёрдамида бош ва бош бўлаклари кўриб чиқилади (3- расм). Шунда ҳашарот боши мустаҳкам пишиқ калла қутиси ёки бош қалпогидан ташкил топгани
Иш тартиби
кўринади. Бошнинг устки қисми ҳара-катсиз туташган бош қисмларидан — склеритлардан тузилган. Мураккаб кўзлар орасида жойлашган бош те­па с и н и, мўйловлар ўртасига жой­лашган пешонасини, пешона-нинг давоми бўлган қ а н ш а р н и, қаншарга қўшилган юқори лаб-н и, кўзларнинг икки ёнида, улардан пастроқда жойлашган |ч а к к а н и; кўкрак қисмига қўшиладиган э н с а-н и, бош ҳамда бўйиннинг орқа то-мони кўриб чиқилади.
Ҳашарот бошининг икки ёнида бир жуфт мураккаб ё фасетик кўз ва содда кўз ёки кўзчалар бў-лади.
4. Бошининг икки ёнидаги чу-қурчада жойлашган турли хил типда-ги бир жуфт м ў й л о в л а р и би­лан танишасиз (4- расм). Битта мўй-ловнинг тузилиши, мўйлов хив-чини, оёқчаси, дастаси ва мўйлов чуқурчаси кў-риб чиқилади.
Турли хил ҳашаротларнинг ва мўйлов типларини, препаратларини бир-бирига тақңослаб, назарий қисм-да берилган (морфология қисми) таъ-рифга кўра хиллари аниқланади ва расми чизилади.

26
/ кисіл. Ҳашаротлар морфологияси

Ўрганнш объект'л ар и: Чигирткасимонлар,, сувараклар, ари-лар, қандалалар, чивинлар, уй паш-шалари ва капалаклар.
'Даре бошлашдан Іолдин, олдинги дареда ҳашаротлар кўкрагидан ажра-тиб олинган бошлари КОНнинг 10% ли эритмасида '15—20 кинут -кайна-
Назарий қисмда кўрсатиб ўтилга-нидек ҳашаротларнинг оғиз орган-лари ташңи муҳитдан қабул ңиладиган овқатнинг (ҳолати ва хилига қараб бир неча хил бўлади.
1. Кемирувчи тип^даги оғиз органлари билан танишиш (5-расм, А). Бунинг учун қайнатилган суварак, чигиртка ёки май қўнғизи-нинг .бошини 'буюм ойнасига кўйиб, лупа ёки бинокуляр остида даставвал бўлакларга бўлмасдан, калла ңутида жойлашган ҳаракатли ва ҳаракатсиз| оғиз бўлаклари билан танишасиз. Бит-та яхлит япроқчадан тузилган у с т к и лабни, бир жуфт яхлит бўлакдан тузилган устки ж а ғ н и, бўғимли бир жуфт пастки жағни ҳам-да бўғимли битта пастки л а б и-н и топасиз.