Тошкент — «МЕҲнат» —1986

I АМАЛИЙ МАШҒУЛОТ

ҲАШАРОТЛАРНИНГ МОРФОЛОГИЯСИ НИ ЎРГАНИШ

Керакли жиҳозлар: МБР-1 ва МБС-1 микроскоплар. 10—20 марта катталаштириб кўрсатадиган стол ва қўл лупйлари, бинокулярлар, тўғ-рилагич ванночкалари, Петри коса-чалари, сувли томизгичлар, пинцет-лар, тўғрилагич ңайчи ва игналар, эн­томологик тўғнағичлар, буюм ойнаси, қоплағич ва соат ойналари, суварак ва бошқа ҳашаротларнинг имагоси-ни ■— умумий гавда тузилиши ва тана бўлакларини ифодаловчи таблицалар, слайдлар, тайёр препаратлар на фото-суратлар.

1-иш. Ҳашаротларнинг умумий гавда тузилиши

Урганиш объектлари: ңора сувараклар ёки бошқа ўрта, йирик катталикдаги ҳашаротлар (чи-гирткалар, май қўнғизи ёки бошқа қўнғизлар, сувараклар).

1. 
   Улган бир неча ҳашарот буюм ойнасига ёки тўғрилагич ваннасига қўйилади. Сўнгра лупа остида укчнг ташңи кўриниши кўриб чиңилади ва ҳашаротлар синфига хос бўлган ха-рактерли белгиларига аҳамият бери-лади.
   
2. 
   Ҳашаротнинг ташқи тери крп-ламининг қаттиқлигини қўл билан сал босиб кўриш мумкин. Танасининг икки томонлама симметрия, яъни ик­ки ёнида ўхшаш тана бўлакларини жойланишига эътибор беринг.
   
3. 
   Тана тузилиши билан таниша-миз, бунда танаси қорин томонидан ва икки ён томонидан қаралганда унйкт бўғим ва бўлаклардан тузилган-
   

Ҳашаротларнинг вояга етганларини ўл-дириш учун уларни эфир ёки хлороформга ҳўлланган пахта солинган оғзи маҳкам ёпи-ладиган банкага бир неча вақтга жойлаб қўйилади.


Ишни бажариш тартиби
лиги, шунингдек, бош, кўкрак в а қорин қисмлари кўринади (1- расм). Б у қисмларда турли ўсимталар бор.

4. 
   Бош (caput) ңисмини лупа* ос­тида қараймиз. Бошида бир жуфт мўйлов (antennae), оғиз органи (tro­pin), мураккаб кўз (oculi), содда кўз ёки кўзча (ocelli) борлиги кўри-нади.
   
5. 
   Кўкрак (thorax) кисмини куза-тамиз. Кўкраги уч бўғимли ва улар пастига уч жуфт бўғимли оёқлар (pedes) ва тепа қисмида иккинчи ва учинчи кўкрак бўғимларига жойлаш­ган икки жуфт қанотлари (alae) ёки улариинг муртаклари бўлиши мум­кин.
   

6. Қорин (abdomen) қисми бир нечта бир-бирига ўхшаш бўғим-лардан тузилганлигини ва вояга ет-ган даврида оёқлари бўлмаслиги кўринади. Қорнининг кетги бўғими-да турли хил шаклдаги ўсимта­лар — церкий ёки грифелка бўлиши мумкин.
7. Ҳашаротиинг умумий ташқи гавда тузилиши билан танишиб чиқ-қандан кейин таблицалардан ёки ҳа-шаротларга қараб расмини чизинг.

Урга ниш объектлари: ҳашарот бошининг танага туташишини ўрганиш учун чигирткасимонлар ва сассиқ қўнғизлар; мўйлов типлари ва бош шаклларини ўрганиш учун темир-