Ҳашаротларнинг учиш интенсив-
лиги турлича. Баъзи капалаклар учиш
вақтида секундига 5—6 марта, чи-
винлар 500—600 марта, айрим тур
чивинлар эса 1000 мартагача канот
қоқади.
Учиш тезлиги ҳам турлича. Ари-
ларнинг баъзи турлари соатига 18 км
тезликда учса, арвоҳкапалак 54 км,
ниначи 96 км гача тезликда уча ода-
ди., ■ ' '"'
Ҳашаротларнинг учиш турғунли-ги таъминланиши қанотлардаги тик томирларнинг қанотнинг олдинги қис-мига, яъни косталь кисмига сурили-ши орқали боради. Бу ҳолат ңанот-ларнинг костолизацияси де-йилиб, шу орқали унинг мустаҳкам-лиги ортади ва аэродинамик хусусиятлари яхшиланади.
Ҳашаротларнинг олдинги ва кейин-ги қаноатлари катта - кичиклиги ҳамда хитинлашиш даражаси жиҳат-дан бир хил ёки ҳар хил бўлиши мумкин. У қадар хитинлашмаган к,а-нотлар елпиғич каби бўйига (тўғри к,анотлиларнинг кейинги қанотлари) ёки кўндалангига (қўнғизлар ёки қу-лоқ кавлагичларнинг орка қанотла-ри) йиғилади.
Қўнғизларнинг олдинги қанотлари жуда кучли хитинлашган.Натижада олдинги қанотлари учиш учун эмас, балки улар остига йиғилган парда-симон, юмшоқ қанотларини ҳимоя қи-лшп учун хизмат қилади. Тўғри қа-нотлилар ва қулоқ кавлагичларнинг олдинги қанотлари ҳам кейинги Қа-нотларига қараганда кучлироқ хи-тинлашган. Ярим қаттиқ қанотлилар, жумладан қандалаларнинг битта қа-нотининг ўзи ҳар хил даражада хи-тинлашган: кўпчилигида олдинги қа-нотларининг бир қисми кучли хитин-лашган, терисимон, бошқа қисми (учи) юмшоқ, пардасимон бўлади. Кейинги қанотларга нисбатан олдинги қаиотлар кучлироқ қаттиқлашган (хи-тиилашган), булар қанот уст и
ёкн э л и т и р a (elitrae) деб айти-
ЛвЯИ.
Қанотлар гавда ичига кетадиган хитинлашган пайлар ва бир қанча майда оралиқ склеритлар ёрдамида кўкрак бўғимларига бирикади. Қа-нотли ҳашаротлар икки группага бў-линади: а)қадимги қанотли-л а р. Булар тинч ҳолатда турганда ҳам қанотларини йиға олмайди, улар ёйиқ ҳолатда туради. Бундай ҳаша-ротларнинг ҳозирги вақтда фақат икки туркуми мавжуд. Ниначилар (Odo-natoptera) ва бир кунлик капалаклар (Ephemeroptera); б) я н г и қанот-л и л а р ёки қанотларини танаси-нинг узунасига қараб йиғиштира ола-диганлар.Натижада тана ихчамлашиб силлиқлиги ортади. Буларга ҳамма крлган ңанотли ҳашаротлар киради.
Б. Н. Шванвич қанотларни учиш-даги иштирокига ва қанот мускул-ларига қараб ҳашаротларни 3 группа-га бўлади: 1) учиш ваңтида иккала жуфт қанотдан бир тарзда фойдалани-ладиган б и о м о т о р ҳашаротлар (ниначилар ва тубан сеткасимон қа-нотлилар); 2) кўпроқ ёки фаңат олдинги жуфт қанотлардан фойдалана-диган олд мотор ҳашаротлар; 3) кейинги жуфт қанотлардан фойда-ланадиган кеткимотор ҳа-шаротлар.
Ҳашаротларнинг қанотлари ва уларнинг турлари билан танишил-ганда баъзи бир туркум вакиллари-да (қўнғизлар), тўғри қанотлиларда олдинги жуфт қанот учиш қобнлия-тини йўқотиб қопловчи ңанотларга айланиб ңолганлиги кўриб ўтилди. Бу ҳолда фақат иккинчи жуфт (ке-тинги) қанотларгина учишда иштирок этади ва функционал икки қанотли-лик вужудга келади. Биомотор к,а-нотли ҳашаротларда эса бирлашти-рувчи ўсимталар орқали бирикади ва икки жуфт қанот учишда иштирок этади.
Лекин бу ҳолда учишда асосий оғирлик кучи олдинги канотларга тушади ва олдмоторлик вужудга келади. Натижада орқа канотларнинг вазифаси сусайиб, улар йўқолиб бо-
•ради ва юқорида кўриб ўтилганидек
икки қаиотлилик вужудга келади.
Шундай қилиб, ҳашаротлар қанот-лар системасининг ривожланиши ва такомиллашиши уларда функционал
, Қорин бўлаги ёки абдомен (abdomen) тананинг учинчи ңисми бўлиб, у бир қанча бўғимларга бў-линади. Қорин бўғимлари ёки у р о-
м е р л а р (uromeres) сони ҳар хил ҳашаротларда турлича микдорда. Масалан, тубан ҳашаротлар туркумида дум компонента т е л ь с о н билан биргаликда ҳатто 12 тагача етади. Кўпчилик ҳолларда вояга етган ҳаша-ротларда қррин бўғими кам бўлади, чунки индивидуал ривожланиш тараң-қиётида эмбриондаги 11 та бўғимдан баъзилари бир-бирига қўшилиб ёки улар ўрнини кучли тараққий этган бошқа бўғимлар эгаллаши туфайли йўқолиб кетади, ҳатто копулятив ©р-' ганлар ҳосил бўлиши учун сарф бў-лади.
Қорин бўғимлари кўкрак бўғим-ларга нисбатан оддийроқ тузилган бўлиб, ҳар |бири иккита асосий икки қанотлилик вужудга келиши билан боғлиқ. Қанотларнинг бундай такомиллашишига диптериза-ц и я ёки диптеризация принципи деб аталади.
Do'stlaringiz bilan baham: 
