Тошкент — «МЕҲнат» —1986

/— ойклар чяноқчасн билан 5'инагичининг мускул­лари; 2—кўкрак узуиа мускуллари; 3 — кипшнк. мускуллар; 4- юрокнинг". кшютснмон мускуллари; 5 — корнһципг орца томон мускуллари; 6 — юрик.
ри, оғиз органлари, мўйлов ва бошка ўсимталарни), вояга етган ҳашарот-ларда эса қанот органларини таъмин-лайди. Мускулларнинг бир учи (бош-ланғич учи) тананинг ҳаракатсиз ске-летига, иккинчи учи унинг ҳаракатли қисмига туташган бўлади. Мускуллар­нинг қисқариши гавда скелетлари-нинг ҳолатини ўзгартириб туради. Мускуллар Ікутукулага махсус ин-гичка алоҳида толалар — тоно-фибриллалар ёрдамида тута-шади. Скелет мускуллари асосан 3 группа: бош, кўкрак вақорин мускулларини ҳосил қилади. Булар ҳаммаси скелет мускул систе-масини ташкил этади (12- раем).
Бош ва кўкрак мускуллари, яъни актив ҳаракат органларининг мускул­лари энг яхши ривожланган.
Кўкрак мускулларига узунасига дорзовентрал ёки қийшиқ мускул­лар, оёқ ва бошқа мускуллари ки­ради. Қанотларини дорзовентрал ёки қийшиқ мускуллар ҳаракатга келти-ради, бу мускуллар бўғимларнинг елкачаси ва кўкракчасини бир-би-рига қўшиб туради, гавда склерит-ларнинг ҳолатини ўзгартиради. Оғиз аппаратларини ҳаракатга келтирувчи бош мускуллар, сўрувчи ҳашарот-^у ларда эса томоқ бўшлиғини навбат билан кенгайтириб ва торайтириб ту-радиган, шу туфайли томоқни насос каби ишлатадигак мускуллар жуда яхши ривожланган.
Қорин группа мускуллауи оддий-рок. тузилган, буларга силлиқ мус­куллар, ён ва кўндаланг мускуллар киради. Бу мускулларнинг қисқариб чўзилиши натижасида ңорин бўғимла-рининг ҳаракати бошқарилади. Ён мускуллар нафас олишни бошкаради. Елка томонида қон томирлари атро-фидаги қанотсимон мускуллари крн-нинг ҳаракатини бошқаради.
Ҳашарот мускулларининг нисбий кучи, яъни улар кўтарадиган юк массасининг тана массасига бўлган нисбати юқори ҳайвонлар мускул­лари нлебнй кучидан анча ортиқ бў­

лади. Ҳашаротларнинг скелет мус-кулларининг нисбий кучи одам мус-кулларининг нисбий кучига яқинла-шади ва ундан ҳам ортади. Масалан, бурга танасининг узунлигига нисба-тан 200 марта ошиқ баландликка сак-райди, чумоли танаси массасидан кўп марта ортиқ юкни судрайди, асалари учганда танаси массасининг 78% га тенг келадиган юкни кўтаради, гўнг қўнғизи тана массасига қараганда 93 марта оғир юкни судрайди. Ҳа­шаротлар мускулларининг аирим группалари ҳар хил нисбий кучга эга. "■•>«■■ ■ *
Ҳашарот мускулларининг абсолют кучи, яъни улар кўтара оладиган юк массасининг кўндаланг ікесим сат-ҳига бўлган нисбати юқори ҳайвон-ларникига қараганда анча кам бў-лади. Масалан, асалариларда бу куч одамникига Караганда 14 марта кам.
Мускулларнинг иши нерв система-си томонидан бошқарилади.