Тошдту «Иқтисодиёт назарияси»

Абсалют тенглик
80 Д Лоренц эгри чизиғи


60 С
М
40 В


20 А Абсалют нотенглик
К
0 20 40 60 80 100
Оила сонидаги салмоқ %


Чизма-1. Лоренц эгри чизиғи
Даромадларни нотекис тақсимланиши. Чизмада агар даромад тенг тақсимланиб, оила ҳиссаси билан даромад ҳиссаси бир хил бўлганда, даромад чизиғини тўғри бўлинишини кўриш мумкин (А нуқтадан С нуқта орқали Е нуқтагача). С нуқта 60% оила 60% даромадни олганда, бу даромад текис тақсимланишини кўрсатади. Амалда бундай бўлмайди. Оилаларнинг жамият миқёсидаги умумий даромаддан олган ҳиссаси бир хил бўлганидан,масалан 20% оила даромадларининг 50%ни олганидан даромад чизиғи эгри чизиқ шаклига киради. (АЕ чизиғи) даромадларнинг умумий миқдори билан унинг тақсимланиши ўртасида алоқадорлик бор. Умумий даромад кам бўлган шароитда унинг тақсимланиши кескин ўзгариб туради, даромад кўп бўлганда эса, тақсимланиш бир меъёрда барқарор боради. Ривожланган жамият бой бўлганидан бундай жамиятдаги кишиларнинг даромадидаги тафовутлар кам бўлади.


3. Камбағаллик, ижтимоий тенглик ва адолат.
Бозор иқтисодиётига умуман тўқчилик хос бўлса–да, аммо аҳолининг маълум қатламлари кам таъминланган бўлади. Ҳозирги жамиятнинг асосий иллатларидан бири қашшоқликдир. Жаҳондаги бирорта ҳам мамлакат, ҳатто энг бой мамлакат ҳам ҳозирча ундан қочиб қутула олмаган. БМТ Бош Ассамблеяси 1998 йилни қашшоқликни тугатиш ҳалқаро йили деб эълон қилинганлиги бежиз эмас.
Бозор иқтисодиёти кам таминланганларга аҳолининг илгари улар жумласига кирмаган гуруҳлари, шу жумладан даромадлари ўртача ёки ўртадан юқори даражада бўлганлар гуруҳларига мансуб кўплаб кишилар ҳам кириб қолиши билан боғлиқдир. Ривожланган бозор иқтисодиёти шароитида даромад кўп бўлганидан давлат бойлар даромади ҳисобидан камбағаллар даромадини ошириб боради. Агар даромад жон бошига минимал тирикчилик қийматидан паст бўлса, оила кам таминланган ҳисобланади. Албатта, кам таъминланганлик мезони мамлакатдаги турмуш даражасига ҳам боғлиқ. Масалан, агар Германия учун кам таъминланганлик жон бошига йиллик даромад 3000 евро бўлса, шундай даромадли оила Ҳиндистонда тўқ оила ҳисобланиши мумкин. Шундай қилиб, кам таъминланганлик ҳар бир мамлакат шароитида ўзига ҳос хусусиятга эга.
Бозор иқтисодиётига хос умумий яна бир қоида кам таъминланганлар сони ва салмоғининг қисқариб боришига мойиллигидир, чунки ишлаб чиқариш ўсиши билан кам даромадли оила ўрта ва кўп даромадлилар қаторидан ўрин олади.
Бунинг учун— давлат кам таъминланганларга ишлаб пул топиб, тўқ яшашига шароит ва имконият яратиб беради. Уларга давлатнинг ва фирмаларнинг моддий ёрдам бериши ташкил қилинади. Лекин агарда кам таминланганларга кўрсатилган ғамхўрлик бўлса, иккинчи томонидан бундаги бу ёрдам интилишни пасайтириш ва умуман, иқтисодий ривожланишга салбий таъсир этиши мумкин. Шунинг учун албатта унинг ижобий чегарасини топа билиш муҳим аҳамиятга эга. П.Самуэльсон ва В.Нордхауснинг фикрича, бу оилада тўкин–сочинлик ва бошқасига камбағаллик мавжуд бўлса, талаб ва таклиф ёмон ишлаши бозор механизмининг айби билан эмас, балки даромад тақсимотининг камчилиги ва номукаммаллиги туфайли юз берадиган ҳодисадир. Бунга давлат қайта тақсимлаш, орқали ёрдам бериши мумкин.