Topografik anatomiya o‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi N. H. Shomirzayev

Jag‘ osti uchburchagining topografiyasi
Jag‘ osti bezining topografiyasi (94-rasm). Jag‘ osti bezining joylashgan
o‘rnini ta’riflashda, topografik anatomiyada ikki xil tushuncha bor: bezning
o‘rindig‘i va uning qopchasi. Bez o‘rindig‘i deyilganda bezni o‘rab olib unga
o‘rindiq hosil qiladigan to‘qimalar yig‘indisi, ya’ni birinchi navbatda til osti suy-
agi sohasi muskullari va pastki jag‘ tushuniladi. Bez qopchasi deb, uni o‘rovchi
fassial xalta tushuniladi. Albatta, bezning qopchasi ham uning o‘rindig‘ining bir
qismini pastdan va ichkaridan, jag‘ osti bezi suyak va muskullarga tegmaydigan
tomondan hosil qiladi (95-rasm). Bezga qopcha hosil qiluvchi ikkinchi fassiya
ikki varaqqa bo‘linadi: bezning tashqi yuzasini o‘rab pastki jag‘ning pastki qir-
rasini birlashtiruvchi yuza varaq va bezning ichki yuzasini qoplab linea mylohy-
oidea mandibulae–ga birikuvchi chuqur varaq. Shunday qilib, bez tashqi yuzas-
ining yuqori qismi to‘g‘ridan-to‘g‘ri pastki jag‘ suyagi pardasiga, uning ichki yuzasi
esa mm.mylohyoideus va hyoglossus–ga tegib turadi. Pastda til osti suyagi
ro‘parasida yoki biroz pastda har ikkala varaq qo‘shiladi (94-rasm). G‘ilof bezni
erkin o‘raydi, uning ichiga to‘siqlar bermaydi. Jag‘ osti bezi bilan uning qopchasi
orasida g‘ovak kletchatka qatlami bo‘ladi. Bez g‘ilofi hamma tomondan (92-rasm)
yopiq bo‘ladi. Faqat oldinga va ichkariga yo‘nalishda bezni o‘rovchi kletchatka,
bezning chiqaruv yo‘li bo‘ylab og‘iz bo‘shlig‘ining tubidagi kletchatka qatlami
bilan tutashadi.
Bez atrofida, ko‘proq uning yuqori va orqa qirrasida jag‘ osti limfa tugun-
lari joylashadi. Ular yana bez ichida va aytib o‘tilgan fassial to‘siq orasida ham
bo‘ladi. Jag‘ osti bezi ichida tugunchalarning borligi o‘sma metastazalarida

---

139
(masalan, pastki lab o‘smasida) jag‘ osti limfa tugunlari bilan birga, hatto so‘lak
bezini ham olib tashlash zarurligini taqozo etadi.
Bezning chiqaruv yo‘li (ductus submandibularis) uning qo‘shimcha o‘sig‘i
bilan birga m.mylohyoideus ostiga yo‘naladi va shu muskul bilan m.hyoglossus
orasida hosil bo‘lgan tirqishga kiradi, so‘ngra og‘iz bo‘shlig‘i tubining shilliq qat-
lami ostida yotadi. Chiqaruv yo‘lidan pastda v.lingualis kuzatuvida n.hypoglossus
(tilning harakatlanuvchi nervi) ham shu tirqish orqali o‘tadi (nerv ko‘p hollarda
venadan yuqorida, kam hollarda pastda joylashadi), chiqaruv yo‘lidan yuqorida
esa n.lingualis (tilning sezuvchi nervi) o‘tadi.
Ikkinchi fassiyaning chuqur varag‘i ostida muskullar, tomir va nervlar joy-
lashgan (95-rasm).
Muskullar. Muskullarning yuza qatlamini mm.digastricus, stylohyoideus,
mylohyoideus va hyoglossus hosil qiladi. Mm.digastricus va stylohyoideus pastki
jag‘ qirrasi bilan birga jag‘ osti uchburchagining chegarasini hosil qiladi,
mm.mylohyoideus va hyoglossus uning tubini hosil qiladi.
O‘ng va chap mm.mylohyoidei o‘rta chiziqda chok – raphe hosil qilib tuta-
95-rasm. Jag‘ osti
sohasining chuqur
qavatlari (pastki jag‘
suyagining bir qismi olib
tashlangan).
1–
a
. 
occipitalis
;
2–
m
. 
digastricus
–ning
orqa qorinchasi va 
a
.
pharyngea
ascendens
;
3–
m
. 
stylopharyngeus
;
4–
m
. 
stylohyoideus
, 
gl
.
parotis
;
5–
m
. 
constrictor
pharyn-
gis
superior
;
6–
a
. 
facialis
;
7–
m
. 
styloglossus
;
8–
n
. 
lingualis
, 
ganglion
submandibulare
; 9–
ductus
submandibularis
;
10–jag‘ osti bezining bir qismi va uning qo‘shimcha o‘simtasi;
11–
m
. 
platysma
; 12–
m
. 
longitudinalis
inferior
(
linguae
); 13–
a
. 
profunda
linguae
; 14–
a
. 
sublingualis
; 15–
m
. 
genioglossus
; 16–
m
. 
mylohyoideus
;
17–ikki qorinchali muskulning oldingi qorinchasi; 18–
raphe
m
. 
mylohyoidei
;
19–
m
. 
hyoglossus
; 20–bigizsimon-til osti muskulining payi va til osti suyagi;
21–
membrana
thyreohyoidea
, 
m
. 
sternohyoideus
;
22–
m
. 
omohyoideus
; 23–
m
. 
thyreohyoideus
; 24–
membrana
thyreohyoidea
;
25–
a
. 
thyreohyoidea
superior
; 26–
a
. 
carotis
communis
; 27–
v
. 
jugularis
interna
; 28–
m
. 
scalenus
anterior
; 29–
n
. 
vagus
; 30–
a
. 
carotis
externa
; 31–
a
. 
carotis
interna
; 32–
m
. 
constrictor
pharyngies
inferior
;
33–
m
. 
constrictor
pharyngis
medius
, 
a
. 
lingualis
; 34–
truncus
sympaticus
cervicalis
; 35–
n
. 
laryngeus
superior
; 36–III bo‘yin nervi va S
2
-S
3
qo‘shuvchi
shoxi; 37–
n
. 
hypoglossus
; 38–
v
. 
jugularis
interna
, 
n
. 
accessorius
.

---

140
shadi va to‘rtburchak plastinkani – og‘iz bo‘shlig‘ining tubini hosil qiladi.
M.mylohyoideus birikkan chiziq bilan pastki jag‘ qirrasi orasida bo‘shliq
qoladi. Uning orqa bo‘limida jag‘osti bezi joylashib, oldi bo‘limida n.mylohyoideus
(n.alveolaris inferior shoxi) o‘tadi va shu nomli muskulni, ikki qorinchali muskul-
ning oldingi qorinchasini ta’minlaydi, undan tashqari a. va v.submentalis hamda
1-2 ta jag‘ osti limfa tugunlari joylashadi. M.hyoglossus - ning tashqi yuzasi
bo‘ylab v.lingualis, n.hypoglossus, ductus submandibularis va n.lingualis (95-
rasm), ichki tomonidan - a.lingualis o‘tadi.
Jag‘ osti uchburchagining lateral qismida yuz arteriyasi o‘tadi. U tashqi uyqu
arteriyasidan boshlanib, yuqoriga va oldinga m.stylohyoideus hamda
m.digastricusning orqa qorinchasi ostidan o‘tadi, keyin esa jag‘ osti so‘lak bezi
o‘rindig‘iga kiradi; bu yerda u bezning chuqur (ichki) yuzasiga tegib turadi. Key-
in arteiya bez o‘rindig‘idan chiqadi va pastki jag‘ni aylanib o‘tib, m.masseterning
oldingi qirrasi bo‘ylab yuzga o‘tadi. Yuz venasi ham shu yo‘nalishda boradi, lekin
bezning o‘rindig‘idan yuzaroqda arteriyadan bezning orqa qutbi orqali ajralgan
holda joylashadi.
Jag‘ osti uchburchagi sohasidagi til arteriyasini topish mumkin bo‘lgan kichik
bir joy Pirogov uchburchagi deb nomlanadi: uning yuqori chegarasi - n.hypoglossus,
pastkisi - m.digastricus-ning oraliq payi, oldingisi - m.mylohyoideus-ning erkin
qirrasi hisoblanadi (95-rasm). Uchburchakning tubi m.hyoglossus bo‘lib, muskul
tolalarini ajratganda uning orqasida (chuqurda) til arteriyasi ko‘rinadi. Til arteri-
yasi til osti suyagining katta shoxlari ro‘parasida uyqu arteriyasidan boshlanadi.