Topografik anatomiya o‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi N. H. Shomirzayev

BURUN SOHASI, REGIO NASALIS
Umumiy tavsifi
Burun sohasini yuqoridan qoshlarning medial chetlarini tutashtiruvchi gor-
izontal chiziq, pastdan burunning teri to‘sig‘i asosidan o‘tkazilgan gorizontal chiziq,
yon tomonlardan – burun-lunj va burun-lab burmalari chegaralaydi.
Soha tashqi burun va burun bo‘shlig‘idan tashkil topgan.
Burun bo‘shlig‘i, cavum nasi
Burun bo‘shlig‘ining suyak devorlari qo‘shni sohalarga ham tegishli. Shu
sababli uning devorini hosil qilishda boshning oldingi chuqurchasi ishtirok etadi.
Burun bo‘shlig‘ining tubi, o‘z navbatida, og‘iz bo‘shlig‘ining yuqori devori hisob-
lanadi. Burun atrofi bo‘shliqlarining devorlari ham qo‘shni bo‘shliqlarning de-
vorlarini hosil qilishda ishtirok etadi.
Burun bo‘shlig‘i to‘siq orqali ikkiga bo‘lingan va orqa tomonda ikkita teshik
(xoana) orqali burun halqumga o‘tadi. Yon devorlarining birida uchtadan chig‘anoq
joylashib, burun bo‘shlig‘ini uchta: yuqori, o‘rta va pastki burun yo‘llariga bo‘ladi
(85-rasm). Pastki yo‘l pastki chig‘anoq ostida, burun bo‘shlig‘i tubi va pastki
chig‘anoq orasidan o‘tadi. O‘rta burun yo‘li pastki va o‘rta chig‘anoqlar orasidan,
yuqorigisi esa o‘rta va yuqori chig‘anoqlar orasidan o‘tadi. Burun chig‘anoqlari
va burun to‘sig‘i orasidagi bo‘shliq umumiy burun yo‘li hisoblanadi. Yuqori
chig‘anoq ustida burun bo‘shlig‘iga ponasimon suyak bo‘shlig‘i (sinus sphenoi-
dalis) ochiladi. Yuqori burun yo‘liga g‘alvirsimon suyakning orqa katakchalari
ochiladi. O‘rta burun yo‘liga g‘alvirsimon suyakning o‘rta va oldingi katakcha-
lari, peshona va yuqori jag‘ bo‘shliqlari ochiladi.
Pastki burun yo‘liga ko‘z yosh-burun kanali (canalis nasolacrimalis) ochiladi.
Burun-halqumning yon devorida eshituv nayining xalqum teshigi joylash-
gan bo‘lib, u halqum bo‘shlig‘ini o‘rta quloq bo‘shlig‘i (nog‘ora bo‘shlig‘i) bilan
tutashtiradi. Bu teshik pastki chig‘anoqning orqa qismi sathida, undan 1 sm cha
uzoqlikda joylashgan.
Burunning qo‘shimcha bo‘shliqlari uchta: peshona, yuqori jag‘ va ponasi-
mon (yoki asosiy) hamda g‘alvirsimon suyak labirintining katakchalari tashkil
etadi. Bularning hammasi burun bo‘shlig‘idan o‘tuvchi shilliq parda bilan qop-
langan.

---

122
Burun bo‘shlig‘ining tomirlarini bir nechta sistemalar hisobiga hosil
bo‘luvchi tomir chigallari hosil qiladi. Arteriyalarga (85-rasm) a. ophthalmica
(aa. ethmoidalis anterior et posterior), a. maxillaris (a. sphenopalatina) va a.
facialis (r. septi nasi) larning shoxlari kiradi. Venalari nisbatan yuza joylashgan
to‘rlarni hosil qiladi. Ayniqsa, g‘ovaksimon tuzilmalar ko‘rinishidagi quyuq venoz
chigallar o‘rta va pastki burun chig‘anoqlarining shilliq osti qavatida to‘plangan.
Burun bo‘shlig‘i venalari burun-xalqum, ko‘z kosasi va miya qobiqlari venalari
bilan anastomozlashadi.
Burunning shilliq pardasining sezuvchi innervatsiyasi uch shoxli nervning
birinchi va ikkinchi shoxlari, ya’ni ko‘z va yuqori jag‘ nervlari tomonidan amalga
oshiriladi. Oxirgisidan qanot-tanglay tuguniga shoxlar chiqadi, tugundan rr. na-
sales posteriores chiqib, burun bo‘shlig‘i shilliq qobig‘ining asosiy qismini ham-
da burun to‘sig‘ini nerv bilan ta’minlaydi. Bularning tarkibida sekretor va tomirlar-
85-rasm. Burun bo‘shlig‘ining lateral devoridagi tomir va nervlarning
topografiyasi.
1-
nn
.
o l f a c t o r i i
; 2-
rami
a
.
e t h m o i d a l i s
p o s t e r i o r
; 3-
g a n g l i o n
pterygopalatinum
; 4-
sinus
sphenoidalis
; 5-
n
. 
opticus
; 6-
a
. 
carotis
interna
et
a
. 
ophthalmica
; 7-uch shoxli nervning I, II, III shoxlari; 8-
ganglion
semilunare
n
. 
trigemini
; 9-
n
. 
canalis
pterygoidei
; 10-
n
. 
petrosus
major
et
petrosus
profundus
; 11-
plexus
caroticus
internus
; 12-
nn
. 
facialis
et
vestibulocochlearis
; 13-
a
. 
carotis
interna
; 14-
a
. 
meningea
media
; 15-
n
.
auriculotemporalis
; 16-ensa suyagining katta ensa teshigini chegaralovchi
qismi; 17-
processus
styloideus
; 18-
n
. 
facialis
; 19-
processus
styloideus
; 20-
a
. 
carotis
externa
et
a
. 
maxillaris
; 21-
gl
. 
parotis
et
rami
mandibulae
; 22-
chorda
tympani
; 23-
n
. 
alveolaris
inferior
; 24-
m
. 
pterygoideus
medialis
;
25-
n
. 
lingualis
; 26-
ganglion
oticum
; 27-
nn
. 
palatini
et
a
. 
palatina
descendens
; 28-
n
. 
palatinus
posterior
; 29-
n
. 
palatinus
medius
et
a
. 
palatina
minor
; 30-
n
. 
palatinus
anterior
et
a
. 
palatina
major
; 31-
n
. 
nasopalatinus
va shu nomdagi arteriya; 32-
a
. 
sphenopalatina
; 33-
a
. 
ethmoidalis
anterior
;
34-
bulbus
olfactorius
; 35-
sinus
frontalis
.

---

123
ga boruvchi tolalar (simpatik va parasimpatki) bo‘ladi. Spetsifik innervatsiyasini
hidlov nervi amalga oshiradi (85, 69-rasmlar).