Topografik anatomiya o‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi N. H. Shomirzayev

Oyoq panjasining ustki yuzasi, regio
dorsi pedis
Terisi yupqa va harakatchan. Teri
ostida asosan g‘ovak kletchatka bo‘lib,
yog‘ qavati yaxshi rivojlanmagan. Shu-
61-rasm. Oyoq panjasining ustki yuzasi.
1-
m
. 
tibialis
anterior
-ning payi;
2-
m
. 
extensor
hallucis
longus
-ning
payi; 3-
a
. 
dorsalis
pedis
et
n
. 
peroneus
profundus
; 4-oyoq panjasi ustki fas-
siyasining mustahkamlovchi tutami;
5-
m
. 
extensor
hallucis
brevis
-ning payi;
6-
m
. 
peroneus
tertius
-ning payi; 7-
m
.
extensor
disitorum
brevis
;
8-
retinaculum
mm
. 
extensorum
inferius
; 9-
m
. 
extensor
digitorum
longus
-ning payi; 10-
retinaculum
mm
.
extensorum
superius
.

---

89
ning uchun ham buyrak va yurak yetishmovchiligida unda suyuqlik to‘planishi va
shish hosil bo‘lishi mumkin.
Teri osti kletchatkasida panjaning ustki vena to‘ri, undan boshlanuvchi son-
ning katta va kichik teri osti venalari joylashadi. Teri ostidagi nervlar medial to-
mondan lateral tomonga quyidagi tartibda joylashadi (63-rasm). Sonning teri osti
nervi (n.saphenus) panjaning medial qirg‘og‘i bo‘ylab uning o‘rtasigacha boradi.
Yuza kichik boldir nervining shoxlari bo‘lgan medial dorsal nervi (n.cutaneus
dorsalis medialis) panja va bosh barmoqning medial tomoniga, oraliq dorsal teri
nervi (n.cutaneus dorsalis intermedius) II-III, III-IV, IV-V barmoqlarning bir-biriga
qaragan yuzalariga; I-II barmoqlarning bir-biriga qaragan yuzalariga esa chuqur
kichik boldir nervining yuza shoxlari; n.suralis-ning oxirgi shoxi bo‘lgan tashqi
dorsal teri nervi (n.cutaneus dorsalis lateralis) panja va V barmoqning lateral to-
moniga boradi.
62-rasm. Ichki to‘piq kanali.
1-
a
. 
tibialis
posterior
et
n
. 
tibialis
;
2-
m
. 
flexor
hallucis
longus
; 3-
tendo
calcaneus
(
Achillis
); 4-
retinaculum
mm
. 
flexorum
(
lig
.
l a c i n i a t u m
); 5-
rr
. 
c a l c a n e i
mediales
n
. 
tibialis
; 6-
a
. 
et
n
.
plantaris
lateralis
; 7-
m
. 
abductor
hallucis
; 8-
a
. 
et
n
. 
plantaris
medialis
; 9-
v
. 
saphena
magna
et
n
. 
saphenus
; 10-
malleolus
medialis
;
11-
tendo
m
. 
flexoris
digitorum
longi
; 12-
tendo
m
. 
t i b i a l i s
posterioris
; 13-
tibia
.
63-rasm. Oyoq panjasi orqa yuzasi teri osti tomir
va nervlari (yuqoridan va oldindan ko‘rinishi).
1–
m
.
tibialis
anterior
; 2–
v
.
saphena
magna
; 3–
n
.
saphenus
; 4–
rete
malleolare
mediale
; 5–
retinaculum
mm
.
extensorum
inferius
; 6–
tendo
m
.
extensoris
hallucis
longi
; 7–
rete
venosum
dorsale
pedis
; 8–
n
.
peroneus
profundus
; 9–
a
.
metatarsea
dorsalis
; 10–
n
.
digitalis
dorsalis
hallucis
lateralis
; 11–
vv
.
digitales
dorsalis
pedis
;
12–
n
.
digitalis
dorsalis
digiti
secundi
medialis
;
13–
nn
.
digitales
dorsalis
pedis
; 14–
aa
.
metatarseae
dorsalis
; 15–
arcus
venosus
dorsalis
pedis
; 16–
n
.
cutaneus
dorsalis
lateralis
;
17–
n
.
cutaneus
dorsalis
intermedius
; 18–
n
.
suralis
va 
n
.
cutaneus
dorsalis
intermedius
orasidagi bog‘lovchi shoxcha; 19–
n
.
cutaneus
dorsalis
medialis
; 20–
retinaculum
mm
.
extensorum
superius
; 21–
rete
malleolare
laterale
; 22–
m
.
peroneus
tertius
; 23–
n
.
peroneus
superficialis
.

---

90
Xususiy fassiya (fascia dorsalis pedis) - boldir fassiyasining davomi bo‘lib,
bevosita uning ostida oldingi katta boldir va panjani yozuvchi uzun muskullar-
ning paylari joylashadi. Bu paylarning ostidagi qavatda medial tomonda - bosh
barmoqni yozuvchi kalta muskul (m.extensor hallucis brevis) va lateral tomonda
- barmoqlarni yozuvchi kalta muskul (m.extensor digitorum brevis) yotadi. Ul-
arning ostida xususiy fassiyaning chuqur varag‘i - fascia interossea joylashib,
ustki suyaklararo muskullar (mm.interossei dorsales)ni qoplaydi. Kalta muskullar
joylashgan qavatda tomir-nerv tutami yotadi. Oyoq panjasining ustki arteriyasi
(a.dorsalis pedis) (61-rasm) (aa.tarseae medialis et lateralis)larni bergach, oyoq
panjasining oldingi qismiga bosh barmoqni yozuvchi kalta muskul (m.extensor
hallucis brevis)ning medial cheti bo‘ylab yo‘nalib, I kaft oralig‘ida tashqariga
yo‘nalgan ravoqsimon arteriya (a.arcuata)ni beradi va oldinga davom etib
a.metatarsea dorsalis prima et r.plantaris profundus (chuqur oyoq kafti shoxi) ga
ajraladi. Ravoqsimon arteriyadan oyoq kafti usti arteriyalari chiqadi va ular ustki
barmoq arteriyalari, aa.digitales dorsales-ga davom etadi.
Chuqur kichik boldir nervi oyoq panjasi ustki arteriyasining medial tomoni-
da yotadi. Bu nerv kalta yozuvchi muskullarni ta’minlagach, oldinga yo‘nalib
fassiyani teshib o‘tadi va I-II barmoqlarga sezuvchi tolalar beradi.
64-rasm. Oyoq panjasi muskullari,
tomirlari va nervlari.
1–
m
.
flexor
digitorum
brevis
; 2–
m
.
a b d u c t o r
d i g i t i
minimi
; 3 –
a
.
plantaris
lateralis
; 4–
n
.
plantaris
lateralis
; 5–
r
.
profundus
n
.
plantaris
lateralis
va 
arcus
plantaris
; 6–tashqi
muskullararo to‘siq; 7–
m
.
quadratus
plantae
; 8–
m
.
flexor
digiti
minimi
brevis
; 9–
m
.
flexor
digitorum
brevis
;
10–
nn
.
d i g i t a l e s
p l a n t a r e s
communes
; 11–
a
. va 
n
.
digitales
p l a n t a r e s
p r o p r i i
; 1 2 –
mm
.
l u m b r i c a l e s
; 13–
t e n d i n e s
m
.
flexoris
digitorum
longi
; 14–
aa
.
digitales
plantares
communis
;
15–
aa
.
digitales
plantares
propriae
;
16–
nn
.
digitales
plantares
proprii
;
17–
a
. va 
n
.
digitales
plantares
proprii
; 18–
m
.
flexor
hallucis
brevis
;
19–
tendo
m
.
flexoris
hallucis
longi
;
20–
tendines
m
.
flexoris
digitorum
longi
; 21–ichki muskullararo to‘siq;
22–
rr
.
profundi
a
.
plantaris
medialis
;
23–
n
.
p l a n t a r i s
m e d i a l i s
; 2 4 –
a
.
plantaris
medialis
; 25–
m
.
abductor
hallucis
; 26–
rr
.
musculares
; 27–
tuber
calcanei
.

---

91
Oyoq panjasining kafti (pastki yuzasi), regio plantae pedis
Terisi qalin (ayniqsa tovon do‘mbog‘i va kaft suyaklarining boshchalari so-
hasida) va harakatchan. Teridan kaft aponevroziga biriktiruvchi to‘qimali
to‘siqchalar ketadi va teri osti yog‘ kletchatkasini ayrim-ayrim katakchalarga
bo‘ladi. Teri ostida medial va lateral oyoq kaft arteriya va nervlaridan chiquvchi
teri shoxlari hamda komissural teshiklardan chiquvchi barmoq arteriya va nerv-
lari joylashadi.
Xususiy fassiya ancha qalin bo‘lib (ayniqsa o‘rtada) oyoq kafti aponevrozi no-
mini olgan. Undan chuqurga bo‘ylamasiga yo‘nalgan lateral va medial muskullararo
to‘siqlar (septum intermusculare laterale et mediale) ketadi. Medial to‘siq tovon,
qayiqsimon, medial ponasimon va I kaft suyaklariga birikadi, lateral to‘siq esa uzun
kichik boldir muskuli payining g‘ilofi va V kaft suyagiga birikadi. Natijada aponevroz
ostida 3 ta: medial, o‘rta va lateral muskul-fassiya o‘rindiqlari hosil bo‘ladi.
Kaft aponevrozi oldinda 4-5 ta tutamga ajraladi va bukuvchi muskul pay-
larini bevosita qoplaydi. Kaft-barmoq bo‘g‘imlari yaqinida ko‘ndalangiga
yo‘nalgan tutam ham bor. Bo‘ylama va ko‘ndalang tutamlarning kesishishi nati-
jasida komissural teshiklar hosil bo‘ladi.
O‘rta fassial o‘rindiqda, bevosita aponevrozning ostida barmoqlarni bukuv-
chi kalta muskul joylashgan bo‘lib, uning paylari ikkiga ajralib I-IV barmoqlarning
o‘rta falangasiga yopishadi. Uning ostidagi qavatda orqaroqda oyoq kaftining kvadrat
muskuli (m.quadratus plantae) va unga tutashgan barmoqlarni bukuvchi uzun
muskulning payi yotadi. Bu pay oldinda 4 ta payga ajralib (ularning orasida chuval-
changsimon muskullar joylashadi), barmoqlarning distal falangalariga biri-kadi. Bu
ikkala muskul qavatlari orasida oyoq kaftining chuqur fassiyasi bo‘lib, uning ostida
yuza kletchatka qavati joylashadi (64-rasm). Chuqur fassiya bilan kaftning uzun
boylami orasida, yon tomonlardan medial va lateral muskullararo to‘siqlar vositasi-
da chegaralangan oyoq kafti kanali bor. Unda oyoq panjasining kvadrat muskulidan
tashqari, bosh barmoqni yaqinlashtiruvchi muskul (m.adductor hallucis) va uning
ostida uzun kichik boldir muskulining payi hamda oyoq kafti-ning ikkala (lateral va
medial) tomir-nerv tutamlari joylashadi. Ikkinchi va uchinchi qavat muskullari orasida
chuqur kletchatka qatlami bor. Uchinchi qavat muskullari ostida kaft suyaklararo
fassiyasi joylashgan bo‘lib, bu fassiya to‘rtinchi qavatdagi kaft suyaklararo mus-
kullari (mm.interossei plantares)ni qoplaydi. Bosh barmoqni yaqinlashtiruvchi
muskul ostida, kaft suyaklararo fassiyasi ustida lateral oyoq kafti arteriyasining
davomi bo‘lgan oyoq kafti arteriya ravog‘i joylashadi. Undan oyoq kaftining kaft
arteriyalari (aa.metatarseae plantares), ulardan esa o‘z navbatida umumiy kaft bar-
moq arteriyalari boshlanadi. Arteriyadan tashqarida yotuvchi lateral oyoq kaft nervi
(n.plantaris lateralis), I, II chuvalchangsimon va barmoqlarni bukuvchi kalta muskul-
dan tashqari bu o‘rindiqdagi barcha muskullarni, V barmoqni, IV barmoq tashqi
tomonining terisini innervatsiyalaydi (64-rasm).
Medial fassial o‘rindiqda bosh barmoqni uzoqlashtiruvchi muskul
(m.abductor hallucis) uning lateral tomonida bosh barmoqni bukuvchi kalta muskul
(m.flexor hallucis brevis)ning payi yotadi. Bu muskullarning lateral tomonida,
medial muskullararo to‘siqda medial oyoq kafti arteriyasi (a.plantaris medialis)
va nervi (n.plantaris medialis) o‘tadi. Arteriya yuza va chuqur shoxlarga bo‘linadi:
yuza shoxi medial o‘rindiqda tarmoqlanadi, chuqur shoxi esa I kaft usti arteriyasi

---

92
bilan anastomozlashadi. Medial oyoq kafti nervi bosh barmoq muskullarini, bar-
moqlarni bukuvchi kalta muskul va I-II chuvalchangsimon muskullarni, I, II, III
va IV barmoqning ichki yuzasini innervatsiya qiladi.
Lateral o‘rindiqning tashqarisida jimjiloqni uzoqlashtiruvchi muskul, ich-
kariroqda jimjiloqni bukuvchi muskul (m.flexor digiti minimi brevis) va uning
ostida jimjiloqni ro‘baro‘ qiluvchi muskul (m.opponens digiti minimi) joylashadi.
Lateral to‘siq bo‘ylab oyoq kaftining lateral arteriyasi (a.plantaris lateralis) va
nervi (n.plantaris lateralis) o‘tadi. Bu tomir-nerv tutami orqada yoy shaklida bar-
moqlarni bukuvchi kalta muskulning paylari bilan (uning ostida) oyoq kaftining
kvadrat muskuli orasida o‘tadi. Nerv jimjiloq muskullarini ham innervatsiya
qiladi.
Barmoqlar oyoq panjasidan barmoqlararo teri burmalari orqali chegaralan-
gan bo‘lib, bu burmalar proksimal falangalarning o‘rtasiga to‘g‘ri keladi. Oyoq
panjasining kaft yuzasida esa barmoqlarning chegarasini yoysimon kaft-barmoq
burmasi hosil qiladi, bu burma proksimal falangalarning distal 1/3 iga to‘g‘ri keladi.
Barmoqlarning terisi ustki tomonda yupqa, harakatchan va tuk bilan qop-
langan, kaft tomonda qalin, teri osti qavati yaxshi rivojlangan. Kaft tomondagi
barmoqlarni bukuvchi muskullarning paylari suyak-fibroz kanallari orqali o‘tadi;
ularning sinovial qinlari kaft-falanga bo‘g‘imlari sathida boshlanib, distal falan-
galarning asosida tugaydi. Bu yerda paylar o‘zaro qo‘shilib, suyakka birikadi.
Barmoq-larning ustki tomonidagi yozuvchi muskullarning paylari sinovial g‘ilof
bilan qoplanmagan. Uzun yozuvchi muskullarning paylari o‘rtasi bilan o‘rta fa-
langalarga, ikkita chekka tomonlari bilan esa dis-
tal falangalarga birikadi. Kalta yozuvchi mus-
kullarning paylari barmoq aponevrozlariga
qo‘shilib ketadi.