Thesis · April 2020 doi: 10. 13140/RG

МАКТАБДА “ТЕНГЛАМАЛАР” МАВЗУСИНИ ЎҚИТИШ 
ТАКОМИЛЛАШТИШ МЕТОДИКАСИ 
 
Ахлимирзаев А. – п.ф.н., доцент, АнДУ, Баракаев М. – п.ф.н., доцент, ТДПУ,
Шамшиев А. – и.ф.н., ЖизДПИ, Ўзбекистон. 
 
Одатда назарий ва илмий масалаларни ҳал этишда бирор катталикни бевосита ўлчаш 
ёки тайёр формула бўйича ҳисоблаш мумкин бўлмаганда мазкур миқдор қаноатлантирадиган 
бир ёки бир нечта муносабатларни тузиш мумкин. Бунда номаълум катталикни аниқлашда 
математиканинг энг муҳим тушунчалари ҳисобланган тенглама ёки тенгламалар 
системасидан фойдаланилади.
Математика тарихидан маълумки, у фан сифатида вужудга келган даврдан бошлаб, 
узоқ вақтгача тенгламаларни ечиш методларини ривожлантириш унинг асосий тадқиқот 
предметларидан бири бўлиб келди.

---

 ЗАМОНАВИЙ УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШ: ИННОВАЦИЯ ВА ИСТИҚБОЛЛАР
 
233 
ХАЛҚАРО МИҚЁСИДАГИ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛЛАРИ
Мактаб математика курсини ўрганишда тенглам ва тенгсизликлар ҳақидаги 
материаллар муҳим ўрин тутади. Чунки, “Математика” фаниниг асосий мақсади 
ҳисобланган: 
реал борлиқдаги турли хил воқеа-ҳодисалар билан миқдорлар орасидаги 
боғланишларни ўрганишда тенглама ва тенгсизликлар асосий рол ўйнайди
. Чунки, улар 
ўқувчиларга: 
янги сонларни киритишда;
айний шакл алмаштиришларнинг конкрет тадбиқ этилишини кўрсатишда; 
 конкрет мазмундаги масалаларни ечиш методларини беришда; 
типик масалаларни ечиш усулларини умумлаштиришда муҳим ўрин тутади
.
Мактаб математика курсида энг содда тенгламалар сифатида чизиқли тенглама 
тушанчаси қаралиб, у таърифланмайди. Балки, конкрет мисоллар ёрдамида ўқувчиларга 
тушунтирилади.
Чизиқли тенгламаларни ечиш ҳакида материаллар дастлаб “4- 6 синф“ математика 
курслариида қаралиб, “7-синф алгебра” курсида у ҳақида тўла назарий ва амалий 
маълумотлар берилади. 
 
Чизиқли тенгламани ечиш қуйидаги тартибда ечишга ўргатиш мақсадга мувофиқ 
ҳисобланади:
I. 
Тенгламадаги номаълум қатнашган ҳадлар тенгликнинг чап қисмига, номаълум 
катнашмаган ҳадлар(озод ҳадлар)ни эса ўнг кисмига ўтказилади. 
II. Ўхшаш хадлар ихчамланади. 
III. Тенгламанинг иккала қисми номаълум олдида турган коэффициентга (агар у нолга 
тенг бўлмаса) бўлинади. 
IY. Охирги натижа берилган чизиқли тенгламанинг илдизи(ечими) ҳисобланади. 
Y. Ечимнинг тўғри ёки нотўғри эканлиги текширилади. 
Эслатма
. 
Ҳар бир чизиқли тенглама битта ёки чексиз илдизга эга бўлиши ёки 
бирорта ҳам илдизга эга бўлмаслиги мумкин. Бу ўқувчиларга қуйидаги мазмундаги мисоллар 
ёрдамида тушунтирилса самарли бўлади: 
“