The ministry of higher and secondary special eduction of the republic of uzbekistan

Орол денгизи. Марказий Осиё мамлакатларида қишлоқ хўжалигини суғориш 5000 йилдан кўпроқ тарихга эга, лекин сўнгги 40 йилда у нобарқарор бўлиб қолди. Бу Орол денгизи хавзасида экологик инқироз ва Ўзбекистон ҳудудида ҳамда бутун минтақада жиддий экологик муаммоларнинг пайдо бўлишига олиб келди. Орол денгизи хавзасидаги асосий муаммоларга қуйидагиларни киритиш мумкин:

• 
  сув сатхи 15 метрга тушиб кетди, ва денгизга 1960 йилга қадар келиб қўшилган 50-60 км³ нисбатан 5 км³ қўшилмоқда;
  
• 
  денгиз майдонининг ярмидан кўпроғи қисқарди;
  
• 
  минтақада ичимлик ва суғориш суви заҳирали етарли эмас, уларнинг сифати паст;
  
• 
  сув каби суғориладиган майдонларнинг 50% ортиғи юқори даражада шўрланган, ва шўрланиш даражаси ошиб бормоқда. Шўрланиш оқибатидаги ҳар йиллик йўқотишлар 2 млрд. АҚШ долл. баҳоланмоқда, бу Марказий Осиё ЯИМ 5% ташкил қилади. Аввалги соҳил чизиғи бўйлаб тўпланган туз ва чанг оқ рангли ингичка қатламни пайдо бўлишига олиб келди, ва кучли шимолий-шарқий шамоллар вақтида туз ва майда бўлаклар ишлов бериладиган ерларнинг кенг ҳудудларига ўтиб бормоқда ва тўпланмоқда;
  
• 
  денгиз суви коллектор-дренаж сувлари билан ўтиб борувчи ўғит ва пестицидлар билан ифлосланган;
  
• 
  денгизнинг қуриши ва уни ўлчамини камайиши натижасидаги биологик хилма-хиллик кескин қисқарди. Яқин атрофдаги дельталарда флора ва фаунанинг(ўсимлик ва ҳайвонот дунёси) кўп турлари нобуд бўлди;
  
• 
  Амударё ва Сирдарё дельталаридаги қурғоқчилик минтақадаги иқлимнинг ўзгаришига олиб келмоқда;
  
• 
  Бу омилларнинг барчаси минтақа аҳолисига салбий ижтимоий-иқтисодий таъсир кўрсатмоқда, хусусан инсонлар соғлиги ва уларни овқатланиш рациони ёмонлашди, ҳамда ишсизликни келтириб чиқарди. Шу тариқа, ушбу хавзада экологик инқироз юз беришига қадар 24 турдаги овланадиган балиқ бўлган, уларнинг йўқолиб бориши натижасида минтақада 60000 киши ишсизлар қаторига қўшилди.
  

Орол денгизи хавзасидаги ресурслардан биргаликда фойдаланиш

Минтақада Амударё ва Сирдарё юқори (Қирғизистон ва Тожикистон) ва қуйи оқимларида (Қозоғистон, Ўзбекистон ва Туркманистон) жойлашган мамлакатларда уларнинг ресурсларидан биргаликда фойдаланиш жиддий муаммолардан бири ҳисобланади. Юқори оқимда жойлашган мамлакатлар қиш мавсумида гидростанцияларда электр энергиясини ишлаб чиқариш учун ушбу икки дарё сув ресурсларидан фойдаланади. Бунинг натижасида қуйи оқимда жойлашган мамлакатлар суғориш учун жуда зарур бўлган давр - ёзда эсас, балки қишда катта сув заҳираларига эга бўлади.
Орол денгизи хавзаси мамлакатлари энергетика ва қишлоқ хўжалиги соҳасидаги режалаштириш ишларини келишиб олиши, ва энг асосийси ўзаро ҳамкорликни мустаҳкамлаши зарур. Ижтимоий, иқтисодий ва экологик муаммоларни ҳал этилишини таъминлаш учун минтақада электрэнергиясини ишлаб чиқариш ва сув ресурсларидан биргаликда фойдаланиш тўғрисидаги битим мавжуд.