Texnologiyasi fakulteti t. R. Abdurashidov nomidagi «yuqori molekulali birikmalar va plastmassalar texnologiyasi» kafedrasi

Tayyor maxshulotlar tasnifi 
Polietilen plyonkaning qalinligi 50 mkm , 1m
2 
– 0,136 gr 
Polietilen plyonkaga quydagi talablar qo‘yiladi. 
-plyonka shaffofligi 
-quyosh nuriga chidamlilik 
-cho‘ziluvchanligi 
-agressiv muxitga bardoshliligi 
Polimеrlarning fizikaviy va mеxanik xususiyatlari ularning ekspluatatsiya 
sharoitiga katta ta'sir ko‘rsatadi. Shu sababli quyida plastmassalarning issiqlik-
fizik va fizik-mеxanik xossalari qanday aniqlanishiga to‘xtalib o‘tmochimiz. Bu 
ko‘rsatkichlar ularning ishlab chiqarishda standart bеlgilar bilan baxolanadi. 

---

42 
ISHLAB CHIQARISH 
CHIQINDILARI VA ULARDAN 
FOYDALANISH YO‗LLARI

---

43 
Bu texnologiya jarayonida turli sabablarga ko‗ra brak (nosoz) mahsulotlar 
xam chiqishi xolatlari xam kuzatiladi. Bu xolatlarni bitiruv ishini quyidagi ―Ishlab 
chiqarishning texnologik sxemasi va parametrlar yozuvi jarayoni‖ bo‗limida 
ko‗rib o‗tamiz. Mazkur ishlab chiqarish chiqindilaridan foydalanish yo‗llari: 
Avvalambor bu chiqindilardan qo‗shish evaziga olinadigan mahsulotni ishlatilish 
sohasiga ko‗ra, chiqindini qo‗shmaslik, qo‗shish yoki oz miqdorda qo‗shishni hal 
qilinadi. Olinayotgan mahsulotni javobgarligi yuqori bo‗lgan xollarda, oziq – 
ovqat bilan to‗g‗ridan – to‗g‗ri aloqada bo‗luvchi mahsulotlarni iloji boricha 
birlamchi xom – ashyodan ishlab chiqarilgan ma‘qul. Aksincha, javobgarligi inson 
salomatiga xavf solmasligi aniq bo‗lgan xollarda ishlab chiqarish chiqindilaridan, 
ikkilamchi xom - ashyodan kerakli miqdorda (20 - 30%) birlamchi xom – ashyoga 
aralashtirib ishlab chiqarish tavsiya etiladi. Buning uchun ikkilamchi xom – 
ashyoni holati e‘tiborga olinadi. Tozaligi yetarli darajada bo‗lmasa, birinchi galda 
yuvuvchi mashinalarda uning holati yaxshilanadi. So‗ng quritgichlarda quritib 
olinadi. Bunga sabab yuvish natijasida vujudga kelgan namlik olinadigan 
mahsulot sifatiga salbiy ta‘sir ko‗rsatadi. So‗ng uni maydalanib oglomerator deb 
ataluvchi qurilmaga beriladi. Oglomeratorning vazifasi qayta ishlanayotgan 
ikkilamchi xom – ashyoni granulaga yaqinroq bo‗lgan ko‗rinishga olib keladi. 
Buning natijasida navbatdagi jarayon ya‘ni granulyator qiyinchiliksiz granula 
xolatidagi ikkilamchi xom – ashyoni qayta ishlaydi. Bu granulalar xam o‗z 
vaqtida suvli muzlatgichlarda sovitilib so‗ng quritiladi. Undan so‗ng oldinroq 
ta‘kidlangani kabi ikkilamchi xom - ashyodan kerakli miqdorda (20 - 30%) 
birlamchi xom – ashyoga aralashtirib ishlab chiqarish sexiga beriladi. 
Umuman olganda plastmassani qayta ishlash sanoatida ishlab 
chiqarishdagi chiqindilardan foydalanish aloxida axamiyatga ega. Maxsulot 
tayyorlashda qo‗llaniladigan hom-ashyolar, tipga keltirish jarayonida filtrda 
yeg‗ilgan dag‗al dispers jinslar shular jumlasidandir. Filtrdan o‗tmay qolgan 
dag‗al jinslar quritilib maydalovchi tegirmonga yuboriladi va u yerdan kukun 
xoliga keltirilib qayta ishlatishga tayyorlanadi. 
Iloji boricha korxonalarda chiqindilardan unumli foydalanish zarur. 
Chunki ulardan unumli foydalanish iqtisodiy tarafdan juda foydali xisoblanadi.

---

44 
5-jadval. 
Oqova chiqayotgan 
apparat 
Qaerga 
tashlanyapti
Oqova 
suv 
miqdori 
m
3
/sut
Kamponent 
bo‗yicha 
chiqindi tarkibi
Reaktsion suv 
yoqishga 
31,0 
1.Ftal angidridi – 4070 
2. Yog‗ kislotalari – 11300 
3. Akrolein – 1000 
4. Ksilol – 9600 
5. Etil spirti – 4700 
6. Kanifol – 1000
Jixoz 
yuvilgan 
oqova suv 
Jixozni 
tozalash uchun
60 m
3
1 oyda 
bir marotaba 
1. yedkiy natriy – 20000 
2. o‗lchangan moddalar – 
1000 
Laboratoriyadan 
oqova suv 
Tozalash 
uchun 
2,0 
1. N.J.K – 100
2. pH – 7,5 – 8,6 
Gaz 
kondensat 
oqova suvlar 
Tozalash 
uchun 
20,0 
1.Neft maxsulotlari-1,6 
2.Aromatik uglevodorodlar 
– 0,2 
Qattiq va suyuq chiqindilar 
Nomi
Qayerga 
tashlanyapti 
Miqdori, 
kg 
Kamponent 
bo‗yicha 
chiqindi tarkibi 
Qog‗oz qoplar ftal 
angidridiniki 
Presslab 
yoqib 
yuboriladi 
346 
Ftal angidridi – 20% 
Qog‗oz – 80% 
Qog‗oz 
qoplar 
pentaeritritniki
Presslab 
yoqib 
yuboriladi 
90 
pentaeritrit – 20% 
qog‗oz – 80%
Kanifol bochkasi 
Eritish 
bo‗limida 
yoqib 
yuboriladi 
135
Yog‗och yosh daraxt – 
90% 
Kanifol – 10%

---

45