Texnologiyasi fakulteti t. R. Abdurashidov nomidagi «yuqori molekulali birikmalar va plastmassalar texnologiyasi» kafedrasi

Plastmassalarning sanitar-gigienik hossalari 
Plastmassalarni qayta ishlash jarayonida ularni saqlashda va ekspluatatsiya 
qilishda atrof-muhitga moddalar ajratishi mumkin. Plastmassalarni gigiyenik 
xarakteristikasi shu ajraladigan moddalarni (umuman plastmassani) odam 
organizmiga va atrof-muhitga ta‘sirini o‗rganish va uni salbiy faktorini 

---

40 
minimumga keltirish. Buning uchun sanitar-kimyoviy va toksikologik 
tekshirishlar olib borish kerak. Buning uchun avvalo qaysi sharoitda 
plastmassadan olingan buyum amaliyotda qo‗llanilishini aniqlash kerak.
Gigiyenik baholash quyidagi bosqichlardan iborat bo‗lishi mumkin: 
- organoleptik baholash (atrof-muhitga hidli moddalarni ajratish orqali); 
- sanitar-kimyoviy baholash (plastmassani atrof-muhitga KMB ajratishi va qancha 
miqdorda ekanligi); 
-
toksikologik tekshirish (ajralib chiqqan moddani hayvon organizmiga ta‘siri).
Turli ranglarda tayyorlanuvchi plyonkalarda xam xuddi shu shartlar 
bajarilgan bo‗lishi va qo‗shimchasiga bo‗yoq bir xilda yoyilganlikka katta e‘tibor 
berish kerak. Unga qo‗shiluvchi xar xil qo‗shimchalarda esa optik xossalarni 
ta‘minlash asosiy maqsad xisoblanadi. Shu sababli qo‗shimchalar tanlanayotganda 
shu xossalarni yo‗qotmaslikni asosiy sabab qilib olinadi. 
Tekshirish usullarida esa asosan plyonka shamol yo‗nalishi va kuchiga 
bardosh bera olishi kerak. Shu maqsaddan kelib chiqib, plyonkani bo‗ylama va 
ko‗ndalangiga cho‗zib ko‗riladi. Bu cho‗zilishdan plyonka uzilib ketmasligi kerak. 
Plyonkaning cho‗ziluvchanligi yuqori bo‗lishi zarur. Bu plyonkalar ishlatilish 
sohasiga ko‗ra, masalan issiqhonalarni ustidan qoplanganda, katta o‗lchamdagi 
buyum va jixozlarni pardozlash va tashqi ta‘sirdan himoya qilish vaqtida xar xil 
tashqi ta‘sirlarga chiday olishi ta‘minlanadi. 
Bu mahsulot polietilendan tayyorlangan materiyaning yupqa qavati bo‗lib, 
elastiklik, suv o‗tkazmaslik, gigienik toza, muzlashga chidamlilik va boshqa bir 
qancha xususiyatlarga ega. Polietilen plyonka sog‗liq uchun umuman xavfsiz 
bo‗lib, bolalar uchun maxsulot ishlab chiqarishda xam foydalansa bo‗ladi. 
Ishlatilish sohalari juda xam keng bo‗lib, xalq xo‗jaliklarda, pardozlashda, tashqi 
ta‘sirdan himoya qilishda keng qo‗llaniladi.

---

41 
Ko‘p yillik (nurga mutanosib) plyonkalar 
Ultrafiolet nuriga qarshilik ko‗rsatuvchi qo‗shimchalar qo‗shilgan bo‗lib, 
uzoq muddat (bir necha yil) foydalanishga mo‗ljallangan. Bu turdagi plyonkalarga 
ajralib turishi uchun rang qo‗shiladi va uch qatlamli bo‗ladi. Issiqxonalarda tez 
pishar sabzavot va mevalarni etishtirish uchun kerakli vosita hisoblanadi.
Termo torayuvchi plyonka 
Elastik polietilen plyonka bo‗lib, qizdirilganda torayadi va qadoqlanayotgan 
buyumga mustaxkam yopishib oladi, bu turdagi plyonkalardan salqin ichimlik 
ishlab chiqaruvchi tashkilotlarning talabi yuqoridir. 
Rangli plyonka
 
Tarkibiga rangli superkonsentratlar (masterbatchlar) qo‗shib tayyorlangan 
plyonka. Bu turdagi mahsulot qurilishda keng qo‗llanilib suvdan ximoya 
(gidroizolyasiya) qilish uchun poydevor (fundament) ustidan qoplanish uchun 
xam polietilen plyonkalardan foydalanib kelinmoqda.