Texnologiyasi fakulteti t. R. Abdurashidov nomidagi «yuqori molekulali birikmalar va plastmassalar texnologiyasi» kafedrasi

 
 

---

57 
“Yeng usulida” ishlab chiqarishda brak mahsulotlar va ularning turlari
Avvalgi bo‗limlardan ma‘lum bo‗ldiki, jarayonning texnologik parametrlari 
o‗zgarganda plyonka xossalari texnikaviy shartlarda belgilangan doiralardan ham 
oshib ketishi mumkin.
Demak, plyonka mustahkamligining pasayishi sababi:
1)
ε
v 
yoki ε
r 
qiymatlarining yetarlicha baland emas; 
2)
Polimer suyuqlanmasining qizib ketishi, u termodestruksiyagsha olib keladi;
3)
Nokonditston xom – ashyo (yuqori namlik, uchuvchan moddalar qoldig‗i) 
Plyonkaning qalinligi xar xil bo‗lishiga quyidagilar ta‘sir ko‗rsatadi:
1)
δ
щ 
oraliqning perimetr bo‗yicha notekisligi va buning oqibati – yeng 
zagotovkaning qalinligining boshidanoq har xil bo‗lishi, bu holda bo‗ylama 
har xil qalinlilik; 
2)
suyulmaning ko‗p darajada pulsatsiyasi (ko‗ndalang har xil qalinlilik ) yoki 
tortuvchi vallar aylanmasini tezligining tebranib o‗zgarib turishi; 
3)
ε
r 
va
ε
v 
ning juda yuqori qiymatda suyulmaning bir jinsliligi va uning 
dastlabki turli qalinlikda bo‗lishiga bog‗liq holda plyonkaning har xil darajada 
turli qalinlikda bo‗lishi; 
4)
Puflanayotgan yengning geometrik holati noturg‗unligi, uning simmetriya 
o‗qiga nisbatan qo‗zg‗aluvchanligi (o‗ralayotganda xar xil qalinlikdan 
tashqari yig‗ilmalar hosil bo‗lib qoladi). 
―Kichik – kichik gellar‖, ―baliq ko‗zi‖ kabi optik nuqsonlar bir necha 
sabablar tufayli yuzaga keladi: 
1)
Yaxshi suyulmagan polimer porsiyasi kallakga tushib qolishi; 
2)
Polimerning yuqori molekulali massasi fraksiyasining ko‗payib ketgani; 
3)
Suyulmaning sezilarli elastik shishib qolishi tufayli plyonka yuzasida 
―tutunsimon‖ tusdagi ko‗rinish paydo bo‗lishi. 
4)
Suyulma ekstruder II va III zonalari va to‗rda (setkada) yaxshi 
gomogenlanmasligi; 
5)
Yuqori haroratda suyulma makromolekulalarining ―tikilib qolishi‖; 
6)
Ikkilamchi polimerlarni ortiqcha qo‗shib yuborish; 

---

58 
7)
Granulani UB – nurlanish ta‘siri. 
Plyonkadagi qavariq yoki yaxlit teshiklar ko‗rinishidagi katta nuqsonlar 
hosil bo‗lishi dastlabki hom – ashyoda namlik va boshqa uchuvchan komponentlar 
miqdorining yuqori darajada bo‗lgani tufayli yuzaga keladi. 
Yengning ko‗ndalang yo‗nalishida qiyshaygan yig‗ilmalar hosil bo‗lib 
qolishi eng ko‗p uchraydigan brak turlaridandir. Plyonka taxlovchi moslama
yuzasi bilan uchrashgach, yuza minimal ishqalanish lozim va ularning uzoqlashish 
burchagi shunday bo‗lishi kerak - ki, bunda yonaki va markaziy chiziq bo‗yicha 
yo‗l uzunligi (bir xil) teng bo‗lsin. Agar ishqalanish ko‗r va yo‗llar uzunligi farqi 
yuqori bo‗lsa, u holda taxlanish davomida yeng yuzasida yig‗ilmalar hosil bo‗ladi. 
Plyonka silliq bo‗lmaydi. Bu nuqsonni bartaraf qilish uchun moslamalar (shek) 
uzoqlashuvida iloji boricha minimal burchak ta‘minlash tavsiya qilinadi. Biroq 
burchakning kamayishi plyonkaning shek (moslama) yuzasi bilan effektiv kontakt 
uzunligini oshiradi. Shek effektiv uzunligining oshishi bilan uning plyonka yuzasi
bilan tutashish yuzasi ortadi, ishqalanish kuchi ko‗payadi va yeng o‗rtalarida ham 
yig‗ilmalar hosil bo‗ladi. Bu holatni bartaraf etish uchun yo shek uzunligini 
kamaytirish yoki plyonkani taxlash balandligida yeng ichida turgan maxsus tortib – 
tekislovchi vilkadan foydalanish kerak. 
Agar 
ishlab 
chiqarishni 
boshlanishida 
o‗ralgan 
yengning 
―kavsharlanganday‖ yopishib qolib, polotno qiyinchilik bilan ajrasa, u xolda 
buning sababi tortuvchi vallar oralig‗iga kirish paytida plyonkaning harorati 
nihoyatda yuqori bo‗lgani ma‘lum bo‗ladi.

---

59