Texnologiyasi fakulteti t. R. Abdurashidov nomidagi «yuqori molekulali birikmalar va plastmassalar texnologiyasi» kafedrasi

Shakllashning texnologik jarayoni
―Yeng puflash‖ usuli bilan plyonka olinishi texnologik jarayoni quyidagi 
bosqichlardan iborat. Granula holidagi polimer kompozitsiyasini tayyorlash va 
ekstruderning yuklash bunkeriga uzatish; Plastikatsiyalanish va ekstruderning 
silindrini polimer suyuqlanmasini olinishi; Shakllovchi kallakdan suyuqlanmani 

---

52 
yengsimon zagatovka holatida siqib chiqarilishi; Bir vaqtning o‗zida o‗sha 
zagatovkani zarur diametrigacha yeng ichini puflash va yengni bo‗ylama 
yo‗nalishda tortish; Yengni sovitish; Yeng plyonkani ko‗p qatlamli, yassi palotno 
ko‗rinishida o‗rash; Olingan plyonkani rulon holatida o‗rash; Sifat nazoratidan 
o‗tkazish, yaroqsizlarini ajratish, markirovka va tayyor mahsulotni qadoqlash.
Plastikatsiyalanish va polimer suyuqlanmani olinishi
Plastikatsiyalanish va polimer suyuqlanmani olinishi ekstruziyalanishning 
odatdagidek parametrlariga ega: zonalar bo‗yicha silindr va kallak harorati. 
Suyuqlanma bosimi, shnekning aylanish chastotasi, harorat tartibini tanlashda 
tajribada ko‗rilgan muhim tavsiyalarni hisobga olish maqsadga muvofiq: 
ekstruziyaning harorati yuklash zonasidan ekstruder kallagi tomonga imkoni 
boricha asta-sekinlik bilan ko‗tariladi. Ya‘ni ekstruderning birinchi zonasidagi 
harorat 125
o
C atrofida bo‗lishi kerak. Ekstruderning material silindri zonasida, 
yuklash bunkeriga yaqinroq polimerning suyuqlanish haroratidan 10-15
o
C 
yuqoriroq bo‗ladi. Ekstruderning ikkinchi va uchinchi zonasidagi haroratlar 135
o
C 
bo‗ladi va to‗rtinchi zonaning harorati 145
o
C ga teng bo‗ladi. Kallak harorati 
ekstruziya yo‗nalishi bo‗yicha oldingi to‗rtta zonalar xaroratidan 5-10
o
C pastroq 
yoki shunga teng bo‗lishi mumkin, ya‘ni taxminan 140
o
C ga teng bo‗ladi. Bu o‗z 
navbatida suyuqlanmani yaxshiroq gomogenlanishiga yordam beradi. Eng yuqori 
harorat suyuqlanmani filtrlovchi qurilma o‗rnatilgan joyga to‗g‗ri keladi. Chunki 
bu joyda suyuqlanma oqimiga eng ko‗p qarshilik yuzaga keladi. 
Harorat tartibi olinayotgan plyonkalar haroratiga ta‘sir qiladi. Quyiroq 
haroratda plyonkaning sezilarli cho‗zilishi, tortilishi ro‗y beradi, bunda 
makromolekulalar orientatsiyalanadi va mustahkamlik hossalari yaxshilanadi. 
Yuqori haroratda suyuqlanmada kuchlanishlarning to‗laroq relaksatsiyasi yuzaga 
keladi, ma‘lumki kuchlanishlar polimer suyuqlanmasi siqilganda yuzaga keladi va 
u yuza nuqsonlarini keltirib chiqarishi mumkin. Plyonkaning tiniqligi va 
yaltiroqligi xam harorat tartibiga bog‗liq: Yuqoriroq harorat yaxshi tiniqlik va
yuqori yaltiroqlikni ta‘minlaydi.

---

53 
Ekstruziya harorat tartibini tanlashda xar bir konkret holat uchun qayta 
ishlanayotgan polimer turidan tashqari uning suyuqlanma oqish ko‗rsatkichi (PTR) 
va olinayotgan plyonka xossalari hisobga olinadi. Biz qayta ishlayotgan polimer 
uchun yeng plyonka olinishida quyidagi temperatura harorati kuzatiladi.
6-jadval.