Tayyorlagan kurs ishi mavzu: Uch komponentli sistemalarning holat diagramalari

3. Tuzlarning eruvchanlik diagrammasi.
Agar ikki tuzning ( NaCl va KBr) suvdagi eritmasi boʻlsa, ular NaCl+KBr=NaBr+KCl tenglama bilan ifodalanadigan qaytar reaksiyaga kirishadi. K-4 ligicha qoladi. Agar tuzlar umumiy ionga ega boʻlsa, sistema uch komponentli (K-3) boʻladi. Masalan, KBr+NaBr+H2O sistemasi uchun K-3 dir. Endi biz shunday tuzlar aralashmasining eruvchanligini qarab chiqamiz. A, B yaʻni berilgan tuzlarining suvda eruvchanligini ifodalovchi holat diagrammalari 3 rasmda koʻrsatilgan. Faraz qilaylik,tuzlar suv bilan gidratlar, qoʻshaloq tuzlar, kompleks birikmalar va qattiq eritmalar hosil qilmasin. Uchburchakning uchlarida moddalar 100% toza X nuqta A ning suvdagi toʻyingan eritmasi kinsentratsiyasini, y nuqta esa B ning toʻyingan eritmadagi kinsentratsiyasini koʻrsatadi. XC-egri chiziq eritmadagi B tuzning miqdori oʻzgarishi bilan A ning eruvchanligi oʻzgarishini koʻrsatadi. Xuddi shunday uchun egrisi B ga nisbatan boʻlib, C nuqtada eritma A vaB ga nisbatan toʻyingan boʻladi. Demak,xcy-likvidus chizigʻi boʻlib,uning ustida tuzlarning toʻyinmagan eritmasi bor.xcy-sohasi ikki fazali- ikki tuzning eritmasi va A kristallaridan iborat.UCB ham ikki yuz eritmasi va B kristali bilan muvozanatda boʻladi.ACB sohasida uch faza bor. Ikkala tuzning toʻyingan eritmasi A va B tuzlar kristallari bilan muvozanatda turadi.
Endi toʻyinmagan eritma buglatilganda sodir boʻladigan oʻzgarishlarni kuzatamiz. M figurativ nuqtasidagi toʻyinmagan eritma buglatilganda sistemada suvning miqdori kamayadi, lekin tuzlarning miqdori, demak, A:B nisbat oʻzgarmaydi, shunga koʻra, bugʻlanish jarayoni H2O-E chizigʻi boʻylab bitadi, a nuqtada A-ning toʻyingan eritmasi olinadi,suv yana bir oz buglatilsa, A tuzning kristallari tusha boshlaydi, eritma tarkibini aniqlash uchun A burchagidan b nuqta orqali CX chizigʻi bilan kesishguncha toʻgri chiziq tortamiz: b1- nuqta eritma tarkibni koʻrsatadi. Bugʻlanish yana davom ettirilganda d-nuqtada A bilan bir qatorda B kristallari ham tuwa boshlaydi, demak d- nuqtada eritma ikki tuzga nisbatan toʻyingan boʻladi. Bu nuqtada eritmaning tarkibi C nuqtadagi tarkib kabi boʻladi, e- nuqtada sistema C tarkibli toʻyingan eritma va A, B kristallaridan iborat boʻladi. Suv toʻla buglatilganda E- nuqtada hamma tuz kristalga tuwadi,yani sistema ikki tuz kristallaridan tushadi, yaʼni sistema ikki tuz kristallaridan iborat boʻladi va ularning miqdor nisbati AE va BE b oʻlaklarining nisbatiga teng boʻladi.

4-rasm. Bir xil ionli ikki tuzning suvda eruvchanligi diagrammasi

Bayon etilgan jarayonni ikki oʻqli koordinata da ham tasvirlash mumkin quyidagi rasmlardagi harflar chiziqlar bir manoni anglatadi. MC -buglanish egrisi. Bugʻlanish jarayonida sistema a nuqtaga kelganda, sistema A ga nisbatan toʻyingan va B ga nisbatan toʻyinmagan eritmadan iborat boʻladi. Bu nuqtada 100 gr suvda 80gr A va 40 gr B bor. 80 gr A Dan 25 framing eritmada va 55 grammi kristal holida, B ning hammasi-40 grami eritmada boʻladi. Bundan keyingi sovutishlarda ikkala tuzning kristallari tuwa boshlaydi va eritmaning tarkibi oʻzgarmaydi e- nuqtada 100 ge suvda 100 gr A va 50 gr B tuz toʻgri keladi, demak, eritmada 100 gr suvda 25 gr A va 40 gr B tuz bor, 75 gr A va 10 gr B kristal holida boʻladi.
Agar tuzlar gidratlar qoʻshaloq tuzlar kompleks birikmalar va qattiq eritma hosil qilsa, diagramma bir oz murakkabroq boʻladi.