Tayyorlagan kurs ishi mavzu: Uch komponentli sistemalarning holat diagramalari

4. Maʼlum chegaragacha aralashadigan uch komponentli sistemalar.
Sistema A,B,C, suyuqliklardan iborat boʻlsin (8 rasm). Faraz qilaylik A bilan C va B bilan C bir birida cheksiz erisin. A bilan B esa bir birida maʼlum miqdorda erisin. A bilan B aralashtirilsa, maʼlum kinsentratsiyasiyada ikki qatlam hosil qiladi. Agar ularga C qoʻshilsa u A va B qatlamlarida taqsimlanib, natijada uch komponentli ikki yondosh qatlam hosil boʻladi. Unga C qoʻshilishi natijasida A bilan B ning bir birida eruvchanligi ortadi, yani C komponenet temperatura kabi tasir etib C miqdor maʼlum darajada yetganda A va B lar bir birida cheksiz eriy boshlaydi. Bu hollarni xarajterlaydigan nuqta eruvchanlikning kritik nuqtasi deb ataladi.
a, b nuqtalari maʼlum T temperaturalarida B ning A da va A ning B da eruvchanligi,a-bilsn b-tashqarisida, gomogen sistema ichkarisida sistema ikki qatlamdan iborat, u geterogendir. aʻ A, bʻ B esa C ishtirokida B ning A da va A ning B da eeuvchanligini koʻrsatadi, yaʻni sistema uch komponentli ikki qatlamdan iborat.aaʻkʻbbʻ-qatlamlanish egrisi boʻlib, uning tashqarisida sistema bir fazadan, ichkarisida ikki qatlamdan iborat,k- eeuvchanlikning kritik temperaturasi, figurativ nuqta x da sistema ikki qatlamdan iborat va bu nuqtada fazalar tarkibi Tarasenkov qoidasidan foydalanib topiladi. Bu qoidaga muvofiq yondosh fazalar kinsentratsiyalarini birlashtirgan chiziqlar-kannotlar bir nuqta da uchrashadi. D nuqtadan qatlam egrisiga urinma oʻtkazilsa k-kritik nuqta olinadi.

8-rasm. Uch komponentli suyuq sistemaning holat diagrammasi.

Agar biror yondosh fazalarning masalan, aʻ,bʻ-ning tarkibi maʻlum boʻlsa, bu ikki nuqtadan tuwgan chiziqni AB tomonga ular kesishguncha davom ettirib D nuqtani olish mumkin. Doʻng bu nuqtadan istalgan kannoda chizigʻini kesishguncha davom ettirib, yondosh fazalar tarkibini aniqlash mumkin. Baʼzan uch komponentli suyuq sistemalarda ikki va uch juft komponentlar malum chegaragacha bir birida eriydi.9 rasmda AB komponentlar bir birida cheksiz, ACB va CB lar bir birida chekli eriydi. AC larning bir birida eruvchanligi B modda qoʻshganda ketadi.CB larning eruvchanligi esa A moddani qoʻshish bilan oshadi. 9 rasmda uch juft komponenerlardan ikkitasi bir birida maʼlum chegaragacha erib, uchinchi komponent qoʻshilganda ularning bir birida eruvchanligi ortadigan sistemaga misollar keltirilgan.
10-rasm. Uch komponentli sistemalarning eruvchanligini oʻqli koordinatda tasvirlash.

9-rasm. Bir birida chekli eeuvchi uch komponentli sistemalarning holat diagrammasi.

Xulosa.
Xulosa oʻrnida shuni taʼkidlash joizki, fizikaviy kimyo fani-moddiy olamning harakat qonunlarini, jumladan kimyoviy jarayonlarni, asosan ikki usul bilan kuzatish tajriba va fikrlash yoʻli bilan oʻrganish mumkin. Kuzatish tajriba usuli asosiy usul boʻlsa ham,uning vositasida turli kimyoviy jarayonlarni ulardagi umumiylik farqni va umumlashgan qonuniyatlarni bilib boʻlmaydi.
Bazan kimyoviy jarayonlar anchagina murakkab tarzda boradi-jarayon davomida moddalarning holati va allotropik shakllari oʻzgaradi, yani yangi sohalar hosil boʻladi yoki yoʻqoladi.
Uch komponentli sistemalarning holat diagrammasi uch yoqli toʻgri burchakli prizmada tasvirlanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyhati

1. 
   Sh.mirziyoyev ”Erkin va Farovon Demokratik Oʻzbekiston Davlatini birgalikda barpo etamiz”.
   
2. 
   Sh.mirziyoyev ”Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan quraylik”.
   
3. 
   O.Yoriyev D.Karimov. Fizikaviy Kimyo. Toshkent -2013
   
4. 
   X.Rustamov. Fizik Kimyo Oʻzbekiston 2020 yil.
   
5. 
   A.Abdumalikovwww.ziyonet.
   
6. 
   R.mamatqulov. nazariy fizika kursi 4 jild Toshkent-2006
   

Foydalanilgan saytlar roʻyhari

1. 
   www.ziyonet.uz
   
2. 
   www.arxiv.uz
   
3. 
   www.google.com
   
4. 
   www.hozir.org