Tayanch tushunchalar: didaktika, ta’lim tizimi, ta’lim maqsadi, ta’lim vositalari, bilim ko’nikma, malaka Key words

Didaktika tamoyillari (printsiplari). Didaktika tamoyillarining tarixi shuni ko’rsatadiki, o’qituvchilar dars oldidan ko’zlagan maqsadlariga ko’p kuch va vaqt sarflamay aniq etishlari uchun, bir necha avlod olimlari tinimsiz izlanishlar olib borib didaktika printsiplari majmui yaratilishiga sababchi bo’lganlar.
X-XII asrlardagi mashhur qomusiy olimlar ilmiy bilishning asosiy qonuniyatlariga va didaktika printsiplariga faqat o’qitishning emas, balki ahloqiy tarbiyaning asosi sifatida qaraganlar. Buyuk matematik Muhammad Ibn Muso al-Xorazmiy (783-850) o’zining bilish nazariyasida moddiy olamdagi narsa va hodisalar o’rtasidagi ob’ektiv munosabatlarni, tabiiy jarayonlarni “...sezgi orqali bilish, bu qisman bilim bo’lsa, mantiqiy bayon, aqliy bilish esa haqiqiy bilishning muhim tomonini namoyon etadi”, deb hisoblaydi. Olimning fikricha “insonning xulq-atvori, xatti-harakati mantiqiy fikrlashga asoslangandagina mukammal shakllanishi mumkin”.
Sharqda birinchi bo’lib ilmlar tasnifi bilan shug’ullangan olim Yoqub ibn Ishoq al-Kindiy (806-866) fikricha, moddiy olamdagi narsalar, ya’ni “birinchi substantsiyalar”ni ularning xususiyatlari – miqdori va sifatini o’rganish asosidagina bilish mumkin. Olim o’z tasnifida insonda ijobiy sifatlarni tarkib toptirishning eng zarur omili uning aql kuchini rivojlantirishdir.
Aql kuchi rivojlanmasa, inson umr bo’yi Arastuning kitoblarini o’qisa ham, ularda ifodalangan fanlarning birontasini o’zlashtira olmaydi. Bunday odam har qancha urinsada, faqat boshqalarning gaplarini takrorlab bera oladigan bo’ladi. U hech narsaning mohiyatini tushunmaydi va o’zlashtira olmaydi. Al-Kindiy ana shu fikrlarini bayon qilar ekan, o’qitishning ilmiyligi va ongliligi qoidasini, ya’ni printsipini nazarda tutgan.
Abu Bakr al-Roziy (865-925) ilmiy bilish nazariyasida inson aqli va tafakkuri yuksak darajada rivojlangan ijtimoiy mavjudod bo’lganligi uchun ham olamdagi hamma narsalardan ustun turadi deb talqin etadi: “Bizga foydali bo’lgan ishlarda o’zimiz hukm yurita bilishimiz uchun bizga hayvonotga nisbatan ustunlik aql bilan berilgandir. Aql orqali o’zimizni ulug’lovchi, ziynatlovchi va hayotimizni hayrli qiluvchi hamma narsani bila olamiz. Aql bilan biz o’z xohish maqsadlarimizga etamiz...”